Tο ταμπού του πανεπιστημιακού ασύλου και το τέλος της μεταπολίτευσης

«Το άσυλο ανήκει στο λαό» βροντοφώναζαν πρίν από λίγο ομάδες διαδηλωτών στην Πανεπιστημίου. Η ιεροποίηση του ασύλου που ανάγεται σε σύμβολο του λαού, και το οποίο ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΕΒΗΛΩΘΕΙ,  τι εξυπηρετεί άραγε; Και ποιο είναι το άσυλο που επικαλούνται οι κατά καιρούς υπερασπιστές του; Αρχίζω να γράφω έχοντας στο νου μου τη σημασία της λέξης ταμπού, το οποίο είναι το προϊόν μιας αμφιθυμίας: στην αρχή σήμαινε κάτι που δεν επιτρεπόταν να αγγιχτεί, κάτι το δαιμονικό που εμπεριείχε το ιερό και το ανόσιο.

 

Άσυλο σημαίνει ποινική ασυλία;

Θεωρητικά όχι, αλλά πρακτικά, ναι. Το 1996 ο Αντώνης Μανιτάκης μιλώντας για την ιστορία του ασύλου στην Ελλάδα ορίζει την απαρχή αυτής της «ασπίδας της αστυνόμευσης της πανεπιστημιακής ζωής» στην εποχή μετά τον εμφύλιο που φτάνει στην περίοδο της δικτατορίας. Επιπλέον, θεωρεί την προστασία του ασύλου μέσο και όχι αυτοσκοπό για την ελευθερία της έρευνας και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Κυρίως, ξεκαθαρίζει ότι το άσυλο του πανεπιστημίου δεν παρέχει «ποινική ασυλία» όταν διαπράττονται κακουργήματα ή εγκλήματα κατά της ζωής, είτε από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας είτε από τρίτους εισβολείς («Το σημερινό νόημα του πανεπιστημιακού ασύλου», Ελευθεροτυπία, 16/11/96).

Όσα έγραφε ο Μανιτάκης, πριν 12 χρόνια έχοντας υπόψη τον νόμο του 1982, δεν έχουν πάψει να ισχύουν και με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης Καραμανλή. Αντιγράφω τη σχετική νομοθεσία (άρθρο 3, Ν. 3549/07):

• «1. Το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των ΑΕΙ, και των εργαζομένων σε αυτἀ, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να τα καταλύσει.
• 2. Το ακαδημαϊκό άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους του ΑΕΙ στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα. Οι χώροι αυτοί καθορίζονται με απόφαση και ευθύνη της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια και της Συνέλευσης για τα ΤΕΙ. Δεν επιτρέπεται η επέμβαση δημόσιας δύναμης στους παραπάνω χώρους, παρά μόνο κατόπιν πρόσκλησης ή άδειας του αρμόδιου οργάνου του ιδρύματος και με την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής.
• 3. Αρμόδιο όργανο για την πρόσκληση ή άδεια της προηγούμενης παραγράφου είναι το Πρυτανικό Συμβούλιο για τα Πανεπιστήμια και το Συμβούλιο για τα ΤΕΙ, με δικαίωμα ψήφου όλων των μελών τους. Τα όργανα αυτά συνέρχονται αμέσως, αυτεπαγγέλτως ή από καταγγελία.»

Στο μόνο σημείο που διαφοροποιείται είναι η οριοθέτηση του χώρου ασύλου, καθώς και της ομοφωνίας για την άρση του ασύλου που υπήρχε παλαιότερα με πλειοψηφία των μελών του πρυτανικού συμβουλίου.

 

Τι να περιφρουρήσεις εάν δεν το αγαπάς;

«Το φοιτητικό κίνημα, η πανεπιστημιακή κοινότητα, οι εργαζόμενοι στο σύνολό τους, είναι οι μόνοι αρμόδιοι να περιφρουρήσουν το άσυλο και τη δημοκρατία στους χώρους των πανεπιστημίων», είχε δηλώσει η Αχτιδική Επιτροπή ΑΕΙ – ΤΕΙ της ΚΟΘ του ΚΚΕ, πριν έναν χρόνο. (Ριζοσπάστης, 4/8/2007). Λίγες μέρες πρίν, στις 12 Δεκεμβρίου,  ο πρύτανης του Καποδιστριακού Χρήστος Κίττας παρότρυνε την πανεπιστημιακή κοινότητα να είναι παρούσα στο κεντρικό κτήριο της Πανεπιστημίου, ώστε να περιφρουρηθεί το πανεπιστήμιο από ενδεχόμενη καταστροφή…

Στην πράξη αποδεικνύεται ότι το όποιο φοιτητικό κίνημα υπάρχει, φυτοζωώντας σήμερα, ανίκανο να συγκροτήσει μια ενιαία αντιπροσώπευση με τη λειτουργία της ΕΦΕΕ, αδυνατεί να φυλάξει χώρους που ανήκουν σε όλον τον ελληνικό λαό, έχουν πληρωθεί από δημόσιους προϋπολογισμούς, και προορίζονται κυρίως για Έλληνες. Οι εργαζόμενοι και η πανεπιστημιακή κοινότητα θα ήταν η ευχή να φυλάξουν τους χώρους εργασίας τους αλλά και πάλι ο φόβος κυριαρχεί: οι ομάδες που θέλουν να επιβάλλουν την άποψή τους, μέσα από μορφές αγώνα, όπως η κατάληψη, που συχνά νομιμοποιείται από υποτιθέμενες αποφάσεις γενικών συνελεύσεων, δεν υφίσταται έλεγχο από πουθενά. Με άλλα λόγια η κομματικοποίηση έχει απομακρύνει τις μεγάλες ομάδες φοιτητών από τους χώρους συνάντησης των πανεπιστημίων, έχει ευνοήσει ορισμένους και έχει αποδιώξει τις μάζες από την ιδέα της περιφρούρησης.

Τι να περιφρουρήσεις εάν δεν το αγαπάς; Και βέβαια, αυτή η περιφρόνηση έχει βαθειές ρίζες που απλώνονται σε πολλούς χώρους. Κυρίως όμως αυτή η περιφρόνηση έχει πολιτικό χαρακτήρα. Όσοι ασχολούνται με τα κοινά και είναι ψηλά στην κορυφή της εξουσίας, παρόλο που μπορεί να έχουν σπουδάσει και στο εξωτερικό και να έχουν απολαύσει τα αγαθά που προσφέρει στον επιστήμονα ένα οργανωμένο ΑΕΙ, ωστόσο επιβεβαιώνουν ότι ο χώρος της παιδείας δεν είναι ζήτημα βασικής προτεραιότητας για τη ζωή και τον πολιτισμό αυτού του τόπου. Μπορεί να δίνουν μάχη για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αλλά να μην ενισχύουν τον προϋπολογισμό για την παιδεία, να μην ανοίγουν νέες θέσεις εργασίας, να διατίθενται κονδύλια από την Ευρώπη για δημιουργία αιθουσών, εργαστηρίων χωρίς να υπάρχει ο σχεδιασμός και η πρόβλεψη της συντήρησης μηχανημάτων, χώρων, με αποτέλεσμα πάλι χαμένος να είναι ο φοιτητής και η έρευνα. Αλλά προς τι να δημιουργηθούν νέα εργαστήρια ή χώροι έρευνας; Για να καταστραφούν, να μη διαμαρτυρηθεί ΚΑΝΕΙΣ, αλλά και να μην τιμωρηθεί κανείς ως υπαίτιος; Και να πληρώσει για άλλη μια φορά το κράτος, δηλαδή όλοι μας; Η Νομική, αυτή τη στιγμή, ακούω, ότι είναι καμμένη. Ποιος θα κληθεί να πληρώσει τα σπασμένα; Και ποιος θα αναλάβει την ευθύνη; ΚΑΝΕΙΣ.

Κριτική στον φανατισμό

Από εκείνους που έλαβαν θέση κρίνοντας ευθέως και γενναία την επικρατούσα κατάσταση είναι ο Νάσος Βαγενάς, ο οποίος έχει μιλήσει για φετιχισμό του ασύλου στο όνομα μιας προοδευτικότητας, στην εφημερίδα Το Βήμα, κάνοντας κριτική  προς τους αριστερούς που συντηρούν  φανατικά ένα ιδεολόγημα, αλλά και προς τους πανεπιστημιακούς, την ίδια στιγμή που παραβιάζεται το άσυλο «από φοιτητές αλλά και μη φοιτητές – αναρχικούς ή και κακοποιούς του κοινού ποινικού δικαίου – (καταλήψεις κτιρίων, απαγορεύσεις ή διακοπές μαθημάτων, εξετάσεων, γενικών συνελεύσεων, εκλογών μελών Δ.Ε.Π., προπηλακισμοί διδασκόντων και φοιτητών, παρεμποδίσεις της διακίνησης των ιδεών) και δεκάδες αυτόφωρα κακουργήματα έχουν διαπραχθεί (πυρπολήσεις κτιρίων, εντειχισμοί πρυτάνεων, καταστροφές δημόσιας περιουσίας και ερευνητικής εργασίας ετών)». 

Παρόλα αυτά δεν παίρνει πρωτοβουλία κανείς από τους αρμόδιους ώστε να εφαρμοστεί ο νόμος. Γιατί, επιτέλους, χρειάζεται κάπου να υπάρχει δέσμευση. Και μόνο ο νόμος μπορεί να προσφέρει κάτι τέτοιο. Σίγουρα, μπορούν τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας να κάνουν ένα τείχος προστασίας, να κάνουν βάρδιες, ειδικά στο ιστορικό κτήριο της Πανεπιστημίου, αλλά εφόσον υπάρχει νόμος που ρυθμίζει το θέμα γιατί να μην αναλαμβάνεται η ευθύνη απέναντι σε αυτόν τον νόμο; 

Έχω την εντύπωση ότι για να γίνει κάτι εναντίον της κατάχρησης της ιερότητας που έχει το άσυλο του πανεπιστημίου χρειάζεται να ενισχυθούν οι φωνές που υπερασπίζονται αυτό που καθορίζει ο νόμος: την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των ΑΕΙ. Kολλημένοι οι υπερασπιστές του ασύλου σε μια ιδέα η οποία έχει κακοποιηθεί φρικτά συμβάλλουν στην παρεμπόδιση του δικαιώματος στη μάθηση και συνακόλουθα στην αποτελμάτωση των σπουδών: Δεν μπορεί να προγραμματιστεί με ακρίβεια τίποτα, και χάνεται η αξιοπιστία του ελληνικού πανεπιστημίου σε διεθνές επίπεδο.

Ποια αστυνομία;

Οι πρυτάνεις που ρωτήθηκαν για την κρίση στην παιδεία (Ελευθεροτυπία, 17/12/08), ζητούν πρωτοβουλίες από το κράτος, μιλούν για διακομματική ή εθνική συναίνεση  (Τσίρης, Κίττας, Μάνθος), για κοινωνική συναίνεση (Παλλήκαρης) ή επικαλούνται «τις υγιείς παρατάξεις της νεολαίας, να απομονώσουν άμεσα τα εξωπανεπιστημιακά στοιχεία» (Κίττας).

Μόλις χθες η Καθημερινή μίλησε για την Ώρα των πρυτάνεων, τους οποίους παροτρύνει μαζί με τους καθηγητές να μη μείνουν αδρανείς αλλά να ζητήσουν τη βοήθεια της πολιτείας:

 

Δεν αρκούν οι ανώνυμες εκδηλώσεις αγανάκτησης ούτε οι θεατρινισμοί. Οταν γνωρίζουν πως κάποιος πανεπιστημιακός χώρος έχει καταληφθεί από ανθρώπους οι οποίοι τον χρησιμοποιούν ως αποθήκες πυρομαχικών για οδομαχίες, οφείλουν να ζητήσουν την επέμβαση της πολιτείας.

Η μεταπολίτευση θα έχει ωριμάσει όταν η πανεπιστημιακή κοινότητα επωμισθεί την ευθύνη που της ανήκει. Οταν οι πανεπιστημιακοί, οι εκπρόσωποι των κομμάτων, οι εισαγγελείς και η συντεταγμένη ελληνική πολιτεία αποφασίσουν από κοινού πως δεν μπορεί να υπάρχουν στεγανά μέσα στη Δημοκρατία και νησίδες ανομίας μέσα στα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα.

Το όργιο που συμβαίνει σήμερα στο όνομα του ασύλου αποτελεί όνειδος για μια πολιτισμένη, δημοκρατική χώρα.

Ωστόσο, υπάρχει και ο αντίλογος: Ποια αστυνομία μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια μέσα στα πανεπιστήμια; Ο θεσμός που αντιπροσωπεύεται από όργανα που βάλλουν κατά ενός ανηλίκου μαθητή; Το ερώτημα είναι εύλογο, και αποκτά περισσότερο νόημα, λόγω των πρόσφατων γεγονότων, τα οποία δείχνουν να επικυρώνουν ότι τίποτε δεν άλλαξε από την εποχή της μεταπολίτευσης. Τότε που οι αντιλήψεις ήταν γκρουπαρισμένες στους συντηρητικούς και τους προοδευτικούς, και εννοείται ότι η αστυνομία ως λειτουργία καταστολής, κοντά με τον στρατό, που είχαν παίξει ενεργό ρόλο στη δικτατορία, εκφράζανε ό,τι πιο σκοτεινό και οπισθοδρομικό.

Και είναι αλήθεια, δύσκολο, εδώ στον τόπο μας, να αισθανθούμε φιλικά την αστυνομία, όπως ενδεχομένως την αισθάνονται άλλοι λαοί, ακριβώς γιατί δεν έχει πειστεί ο Έλληνας ότι υπάρχει για να υπηρετεί τις ανάγκες του λαού, και όχι απλά τα συμφέροντα της όποιας εξουσίας. Και αυτό είναι ένα δεδομένο που δεν μπορεί να αγνοηθεί από την πολιτεία που οφείλει να διαχειριστεί μέ έναν άλλον τρόπο την ύπαρξη των αστυνομικών στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης του πολίτη και όχι του συστήματος. Προσωπικά, βλέπω με συμπάθεια όσους αποφασίζουν να εργαστούν εκεί. Κι ας έχω φάει ξύλο στο παρελθόν, στο δρόμο, σε εποχή που οι αστυνομικοί διέλυαν απόλυτα ειρηνικές διαδηλώσεις. Γιατί είχαν εντολές. Άνωθεν. Σήμερα, τους βλέπω σαν αδέλφια μου, ανήψια μου ή και τους συγκάτοικους στο διπλανό διαμέρισμα. Ζητώ όμως να είναι επαγγελματίες. Και αυτό σημαίνει ότι η δουλειά τους είναι να υπηρετούν την ειρήνη και ασφάλεια των συμπολιτών τους. Κι αν έχουν ψυχολογικά θέματα στην επαφή τους με κόσμο ας (τους) στείλουν στον γιατρό ή ας γίνουν υπάλληλοι γραφείου. Δεν υπάρχει κάτι άλλο, πέρα από τον θάνατο. Εϊναι το τέρμα.

Η λύση της πανεπιστημιακής αστυνομίας

Πρόκειται για ένα ειδικό σώμα που θα μπορούσε να υπάρχει σε κάθε σχολή, με ένστολους, να επεμβαίνουν σε βίαιες πράξεις, οπότε θα λύνουν και τις καταλήψεις, να προστατεύουν τη δημόσια περιουσία και να συνεργάζονται με την πολιτική αστυνομία, εφόσον χρειάζεται (Δες σε συντομία το σκεπτικό σε συζήτηση στο GREEK UNIVERSITY REFORM FORUM). Παρόμοια πρόταση είχε διατυπωθεί και πέρσι από τον κοσμήτορα της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Ν. Μουσιόπουλο, και είχε μάλιστα θεωρηθεί πρόκληση (βλ. σχετ. άρθρο στον Ριζοσπάστη,  Πρόταση πρόκληση για Πανεπιστημιακή Αστυνομία). Στην περίπτωση αυτή, ενός ειδικού σώματος, ποιος θα καλύπτει μισθούς, εξοπλισμό και ό,τι σημαίνει μια τέτοια υπηρεσία;

Το σπάσιμο του ταμπού

Και, μοιραία, ερχόμαστε ξανά στο ερώτημα μήπως η παράκληση του πρύτανη για περιφρούρηση από την ίδια την κοινότητα του πανεπιστημίου έχει κάποιο νόημα. Το ξανασκέπτομαι.  Πιστεύω ότι κάτι τέτοιο έχει σημασία μόνο συμβολικά (όπως έγινε με μια αλυσίδα σωμάτων που σχηματίστηκε) ή αν μπορώ να το πω αλλιώς, ως μία αφετηρία για μία αναθεώρηση της στάσης και της ευθύνης που έχουν τα μέλη αυτής της κοινότητας προς τη δουλειά τους. Και εξηγούμαι: Πόσο υπεύθυνοι είναι και πόσο ανεύθυνοι με τους φοιτητές και τα μαθήματα. Πόσο βολεύονται μέσα από την παροχή ποινικής ασυλίας, τις αναταραχές και τις καταλήψεις, όταν χάνονται μαθήματα ή κλείνουν γραμματείες και σπουδαστήρια, με χρήση οργανωμένης βίας. Και ποιοι τελικά ζημιώνονται από όλη αυτή την αναστάτωση, που μόνο με το ιδεολογικό περιεχόμενο του ασύλου, όπως διαμορφώθηκε από τον αγώνα του φοιτητικού κινήματος δεν έχει σχέση.

Οι πρυτάνεις έχουν το δικαίωμα να ζητούν από την πολιτική εξουσία ό,τι θεωρούν καλύτερο για τα πανεπιστήμια που εκπροσωπούν, όμως και οι ίδιοι έχουν υποχρέωση να προνοούν και να σχεδιάζουν σενάρια προτού συμβεί η καταστροφή και γίνουν όλα στάχτη και αποκαΐδια. Με άλλα λόγια μπορούν να δουν την υπόθεση ως πρόκληση όχι για να απαξιωθεί άλλη μια φορά η αστυνομία, η οποία έτσι κι αλλιώς δεν προσκαλείται, αλλά για να τεθούν οι όροι σε περίπτωση άρσης της απαγόρευσης  της επέμβασης εκείνων που είναι στην υπηρεσία της δημοκρατίας. Ίσως, τότε περάσουμε σε κάτι νέο. Πέρα από προοδευτικότητα ή συντηρητισμό, όπως ήθελε η γενιά της μεταπολίτευσης. Και με κριτήριο όχι τον ατομικό μας μικρόκοσμο, τα μικροσυμφέροντα ή τις φοβίες μας προς μια τάχα ιερότητα που δεν πρέπει να κηλιδωθεί…

 

Δεν είναι το σχολείο δεν είναι οι βαθμοί, εκείνο που μας λείπει είναι η ζωή

Σχεδόν αποστομωτικό το μήνυμα από το πανώ του Γυμνασίου που βρίσκεται στην Πλάκα, στην οδό Αδριανού. Θυμίζει παλαιότερες εποχές, τότε που το σύνθημα ήταν «θέλουμε ζωή και όχι επιβίωση». Η φράση αυτή συνδέει με έναν απρόσμενο τρόπο το Γυμνάσιο με τις μεγαλύτερες τάξεις, το Γυμνάσιο ως πρόγευση του Λυκείου.

 

Εκείνο που μας λείπει είναι η ζωή, διαμαρτύρονται οι μικροί μαθητές. Και σε καμιά περίπτωση δεν ζητούν ψωμί, (αφού ουκ επ᾽ άρτω μόνον μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος), αλλά δικαιοσύνη από τους μεγάλους και κυρίως ένα όραμα να υπάρχουν. Αλλά ποιος να τους εμπνεύσει σήμερα;

Από τις εκπαιδευτικές βαθμίδες η πλέον χρεωκοπημένη θεωρώ ότι είναι το Λύκειο. Κανείς δεν αμφισβητεί τη μετάλλαξη των τριών τελευταίων τάξεων, όταν η εφηβεία κορυφώνεται, σε μηχανή που συνθλίβει ιδέες και όνειρα, πνίγει το κριτικό μάτι και επιμένει σε έναν τρόπο ξεπερασμένο απομνημόνευσης κειμένων που αποσκοπούν αποκλειστικά στην είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τρόπος που είναι ανεπαρκής, και για αυτό, πλάι στο Λύκειο ανθεί το σύστημα παραπαιδείας με τους φροντιστές να καλύπτουν ένα κενό που η επίσημη εκπαίδευση αδυνατεί να καλύψει. Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει η έμφαση στα συγκεκριμένα μαθήματα που προτιμώνται για την εισαγωγή στη σχολή της αρεσκείας των μαθητών, που σημαίνει υποβάθμιση και απαξίωση των υπόλοιπων μαθημάτων.

Επομένως, η περίοδος αυτή είναι η σημαντικότερη για μια τομή που έχει συζητηθεί στο παρελθόν: τη μεταβίβαση της διαδικασίας εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απευθείας στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ας αποφασίζει η κάθε σχολή και το κάθε τμήμα της πώς θα χειριστεί το θέμα.

Κι ας απελευθερωθεί η δευτεροβάθμια εκπαίδευση από αυτή την αγωνία. Κι ας βρουν οι φροντιστηριούχοι νέα δουλειά, ή τέλος πάντων ας επενδύσουν τα κέρδη που έβγαλαν δεκαετίες τώρα, λόγω της ασθένειας της επίσημης παιδείας, σε νέες επιχειρήσεις.