Ο πάπας της ποπ, όπως έχει αποκληθεί ο Andy Warhol, παραμένει στο επίκεντρο των συζητήσεων για την τέχνη και τη σχέση της με τη μάζα, τον καταναλωτισμό, αλλά και τη σχέση που έχει ο ίδιος ο καλλιτέχνης με την κατασκευή εικόνων διασημοτήτων που προορίζονται να αγιοποιηθούν, ώστε να γίνουν αιώνια είδωλα τιμής και λατρείας.
Ο καλλιτέχνης διαμορφώνει το δημόσιο πρόσωπό του σε ένα ουδέτερο μονόχρωμο φόντο.
Η είδηση, λοιπόν, για την έκθεση έργων του Warhol με τον τίτλο Η δημιουργία της εικόνας στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας δείχνει να ξαφνιάζει, όταν μάλιστα παρουσιάζεται με τίτλους σε εφημερίδες όπως Ο «Βυζαντινός» Warhol ή Ο Άντι Γουόρχολ συνομιλεί με τη βυζαντινή τέχνη. Και, ομολογώ, ότι αυτό το στοιχείο του διαλόγου του βασικότερου εκπροσώπου της ποπ αρτ με την εικαστική δημιουργία του Βυζαντίου ήταν που με δελέασε περισσότερο να επισκεφθώ την έκθεση.
Μόττο της έκθεσης είναι μια φράση του James Warhola, γιού του Paul, μεγάλου αδελφού του Andrew: «όταν μας ρωτούσαν ποιοι είμαστε, εμείς απαντούσαμε ότι είμαστε Βυζαντινοί». Η δήλωση σίγουρα λειτουργεί επικοινωνιακά, και μάλλον αυξάνει το μυστήριο γύρω από τη μορφή του Andrew (ο ίδιος ο Warhol δεν ήθελε να μιλάει ιδιαίτερα για το οικογενειακό παρελθόν του) παρά φωτίζει το έργο του αυτό καθ᾽ εαυτό.
Βέβαια, δεν είναι δύσκολο, ψάχνοντας λίγο τη βιογραφία του να βρεις τη σχέση του καλλιτέχνη με το Βυζάντιο (σωστότερα με τον χριστιανισμό) η οποία ριζώνει στην καταγωγή του. Ο Warhol, παρά το έντονο κοσμικό προφίλ, είχε μια πλευρά ενός θρησκευόμενου ανθρώπου με συχνούς εκκλησιασμούς. Οι γονείς του Warhol φθάνουν πρόσφυγες στην Αμερική από το ορεινό χωριό Mikova της βορειοανατολικής Σλοβακίας. Ο ίδιος γεννήθηκε σε ένα γκέτο Ουκρανών στο Πίτσμπουργκ το 1928.
Από τη μητέρα του Τζούλια (έζησε μαζί του έως τον θάνατό της το 1972) έμαθε την χριστιανική πίστη, την οποία ο ίδιος κρατούσε μυστική από τα φώτα της δημοσιότητας, και έχει θεωρηθεί κλειδί για την ερμηνεία του έργου του.
Αυτή η πνευματικότητα τον οδήγησε σε πολλά έργα με καθαρά θρησκευτική θεματική. Ουσιαστικά ανατράφηκε σε μια παράδοση Βυζαντινοκαθολικών-Ρουθηνών (διατηρούσαν το βυζαντινό τυπικό), μία σλαβική μειονότητα που δεν απέκτησε ποτέ κράτος. Στην κουζίνα του πατρικού σπιτιού υπήρχε κρεμασμένος ένας Μυστικός Δείπνος, και σε κάθε δωμάτιο του σπιτιού υπήρχε μια εικόνα.
Το φύλλο χρυσού καλύπτει όλο το πρόσωπο με το κεφάλι, ενώ γραμμές από μελάνι αποτυπώνουν τα φυσιογνωμιστικά χαρακτηριστικά
Η έκθεση (επιμέλεια: Paul Moorhouse), στην οργάνωση της οποίας συμμετέχει η αίθουσα τέχνης Πότνια Θηρών – Bank of Attention και η γκαλερί Haunch of Venison, εκτείνεται σε τρεις αίθουσες παρουσιάζοντας την εργασία του χωρισμένη θεματολογικά και υφολογικά σε τρεις φάσεις από το 1950 έως το 1987. Σε κάθε αίθουσα ένα σύντομο κείμενο δίνει το στίγμα της εποχής, τις επιλογές και τις τάσεις του Warhol, που καταλήγει σε μια αφηρημένη έκφραση των πορτραίτων του, με απλά περιγράμματα, απομακρυνόμενος αρκετά από τη ρεαλιστική αποτύπωση που του πρόσφεραν οι φωτογραφίες.
Για κάποιον που δεν έχει δει από κοντά έργα του Warhol η έκθεση ήταν μια ευκαιρία να πάρει μια πρώτη γεύση της δουλειάς του καλλιτέχνη. Ωστόσο, ο σκοπός της έκθεσης, όπως διαβάζω στο φωτοτυπημένο κειμενάκι που μοιραζόταν, ήταν άλλος: «η συνομιλία των πορτραίτων/εικόνων με τις φορητές εικόνες της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης, παρέχει τη δυνατότητα μιας βαθύτερης ανάγνωσης των έργων σε επίπεδο συμβολικό, δημιουργώντας το πλαίσιο ανακάλυψης δημιουργικών αντιστοιχιών και αντιθέσεων».
Μόνο που αυτή η συνομιλία έμεινε ως δυνατότητα ή ως πρόκληση για στοχασμό παρά ως ένα εγχείρημα στον χώρο της έκθεσης. Για να γίνω πιο σαφής, ενώ στο διαφημιστικό τηλεοπτικό σποτάκι, όπως και σε δημοσιεύματα συνυπάρχουν έργα του Warhol με βυζαντινές εικόνες, στο κτήριο του Μουσείου η έκθεση είναι μια παρουσίαση έργων του αμερικανού καλλιτέχνη στην οποία δεν συσχετίζεται το πορτραίτο του Μάο ή της πριγκίπισσας Νταϊάνας με αγιογραφίες ούτε έργα με χρυσό φόντο, όπως η προσωπογραφία της Μονρόε, με κάτι από τον βυζαντινό κόσμο που οι σχεδιαστές της έκθεσης να θεωρούν συγκρίσιμο.
Το έργο «Μέγας Αλέξανδρος» ανήκει στην τελευταία φάση της δουλειάς του Warhol.
Αναζήτησα την αντιπαραβολή με τον βυζαντινό κόσμο και δεν την βρήκα. Την ανακάλυψα στο διαδίκτυο σε ένα αγγλόφωνο δελτίο τύπου όπου μία εικόνα προφανώς του Αγίου Νικολάου με τα θαύματά του βαφτίζεται σε εικόνα της Αγίας Μαρίνας!!! Ξέρω πως αν είσαι μελετητής της ιστορίας της τέχνης θα πάρεις γόνιμα ερεθίσματα. Ωστόσο, εάν είναι κάποιος αμύητος, αναρωτιέμαι πόσο μπορεί να ωφεληθεί αφού απουσιάζει η οπτική παραπεμπτικότητα στη βυζαντινή ζωγραφική. Εκτός εάν είναι τυχερός και ακολουθήσει ξενάγηση από ειδικό στους άλλους χώρους του Μουσείου ή τέλος πάντων αναζητήσει ο ίδιος συγγένειες και ομόλογες σχέσεις. Σκέπτομαι πως εφόσον ο επιθυμός διάλογος με το Βυζάντιο δεν γίνεται στον εκθεσιακό τόπο, η ίδια ακριβώς έκθεση θα μπορούσε να έχει γίνει σε έναν άλλο μουσείο ή χώρο πολιτισμού.
Αυτό που μένει σε μένα είναι η αίσθηση του ανολοκλήρωτου. Και ακόμη μένει μια γεύση σα να έσπασε ένα ταμπού, ένας χώρος που ήταν καταστατικά προορισμένος να φιλοξενήσει χριστιανική τέχνη, κα τώρα να υποδέχεται έναν «βέβηλο» καλλιτέχνη.
Για μένα θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να δω συγκεντρωμένα τα καθαρόαιμα χριστιανικά του έργα, από τη χρυσή φάτνη των παιδικών του χρόνων που κρατάει στην παλάμη του, έως τον Μυστικό Δείπνο. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Παράλληλα, λειτουργεί και η έκθεση «Warhol: Screen Tests» (Πότνια Θηρών – Bank of Attention, Ζαΐμη 7).
ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ: http://www.warhol-icon.com/
Ardalion 