Με λαχτάρα ανέβηκα πριν λίγες μέρες στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης με την καταπληκτική παλαιά ιστόρηση αλλά και τη θαυμάσια νεότερη εικονογράφηση του Ράλλη Κοψίδη. Είχα χρόνια να προσκυνήσω, θυμάμαι μια συγκλονιστική Μεγάλη Παρασκευή μια περασμένη Άνοιξη, και κυρίως, στην πρόσφατη επίσκεψή μου είχα ζωντανή τη μνήμη του υπογείου χώρου, μιας σχεδόν κατακόμβης που σηματοδοτείται ως κρυφό σχολειό.
Καλώδια που κρέμονται και εικόνες κακότεχνες και άσχετες ασχημίζουν τον υποβλητικό, αρχιτεκτονικά, χώρο.
Η απογοήτευσή μου μετά την είσοδο στον χώρο ήταν μεγάλη με φανερά τα σημάδια της εγκατάλειψης. Δεν ξέρω πότε ακριβώς δόθηκε η μορφή που αντικρίζουμε σήμερα και ονομάζεται «κρυφό σχολειό», αλλά είναι φανερός ο ηθικοπλαστικός χαρακτήρας που αποπνέουν οι αίθουσες, ένα ξεπερασμένο μάθημα κατηχητικού, πληκτικό και ανιαρό. Η επίσκεψη μοιάζει με κάθοδο σε μνήμα όπου δεν έχει πετύχει η μουμιοποίηση…
Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου δεν είναι μια περίκλειστη μοναστική κοινότητα που ζει στις παρυφές των Αθηνών. Διάφορα έχουν γραφεί για τα οικονομικά της, όπου κατατάσσεται στις δέκα πλουσιότερες μονές. Πρόκειται για έναν χώρο που συνδέεται άμεσα με την Ιερά Σύνοδο, στο καθολικό έχουν γίνει πολλές πανηγυρικές λειτουργίες και στο παρελθόν έχει αξιοποιηθεί ως τόπος συνάντησης για διαβουλεύσεις πάνω σε κρίσιμα ζητήματα της ελλαδικής εκκλησίας. Εκεί βρίσκεται και το Διορθόδοξο Κέντρο το οποίο είναι και ο σύνδεσμος μεταξύ της πανεπιστημιακής θεολογίας και της επίσημης (αν μου επιτρέπεται να πω) εκκλησίας.
Η σκηνή αυτή με τις κούκλες είναι και η μόνη που παραπέμπει σε μια σχολική τάξη τότε στα χρόνια της σκλαβιάς. Ωστόσο, σε πρώτο πλάνο είναι το εικονοστάσι με την κουρελιασμένη ποδιά και εμφανή τα σημάδια της σκόνης. Όμως οι Ορθόδοξοι, όσο φτωχοί και να είναι πάντα φροντίζουν, τουλάχιστον, η τιμώμενη εικόνα και το προσκυνητάρι της να λάμπουν από καθαριότητα.
Αλλού απεικονίζονται σε σχέδια οι ιστορίες από τη Βίβλο με μια σειρά από πορτραίτα βιβλικών μορφών σα να θέλουν να γεμίσουν τον χώρο ή απλά να διδάξουν σε μικρά παιδιά παλαιότερης δεκαετίας τις διηγήσεις της Αγίας Γραφής. Δυστυχώς, χωρίς έμπνευση, και κυρίως χωρίς σχέση με το θέμα που θέλει να είναι το κρυφό σχολειό.
Οι εικόνες που εκτίθενται δίνουν την εντύπωση ότι έχουν μεταφερθεί από αλλού, ίσως από κάποια έκθεση ενορίας (;) με θέμα την Αγία Γραφή,
Μεταξύ άλλων μαθαίνουμε για τους κέδρους του Λιβάνου και τον σάκκο του πένθους! Έλεος!
Ο χώρος που λειτουργεί το λεγόμενο κρυφό σχολειό είναι εξαίρετος αρχιτεκτονικά. Ωστόσο, στην παρακμιακή κατάσταση που βρίσκεται σήμερα δεν ανταποκρίνεται σε καμιά ανάγκη των επισκεπτών. Ούτε καν ως επίσκεψη στο πλαίσιο εορτασμού της 25ης Μαρτίου.
Η πρώτη σκέψη και η τελευταία που μου έμεινε αναχωρώντας μελαγχολικά από εκεί ήταν μία: να κλείσει ὠστε να σχεδιαστεί από την αρχή ως πνευματικός χώρος που συζητάει το θέμα της παιδείας την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αν όχι γενικότερα στον ελλαδικό χώρο, μπορεί να εστιάσει ειδικότερα στην Αθήνα και τις γύρω περιοχές. Και επιστήμονες υπάρχουν και άλλοι ειδικοί που μπορούν να δουλέψουν συστηματικά αλλά και με φαντασία για την ανάδειξη της εκπαίδευσης των ελληνόφωνων ορθόδοξων και της συμβολής της εκκλησίας. Πέρα από το στερεότυπο του καλόγερου που διδάσκει τα μικρά στο ημίφως, που βλέπουμε μέσα στις αράχνες και τη μυρωδιά από τη μούχλα στα υπόγεια της Ιεράς Μονής.
Από παρόμοιους χώρους που διαχειρίζονται μοναστήρια περιμένουμε μαθήματα πολιτισμού και όχι μαθήματα κακογουστιάς!
«Χειρόγραφο του παλίμψηστου κώδικος Εφραίμ του Σύρου» γράφει η πινακίδα επάνω από την προθήκη. Και, μάλιστα, δίνει τη χρονολογία του: «Είναι των αρχών του ε´ αιώνος». Καλά είναι δυνατόν να φυλάσσεται εκεί ένα τέτοιο χειρόγραφο; Η απάντηση. λογικά, είναι όχι, αφού η θέση του θα ήταν σε μια βιβλιοθήκη. Και τότε γιατί δεν έχει σημειωθεί ότι πρόκειται για ένα αντίγραφο;
Ardalion 