Η στρίγγλα δεν δαμάστηκε από τον σκηνοθέτη της

Κρίμα… Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης είχε στη διάθεσή του ίσως τη σημαντικότερη από άποψη εξοπλισμών σκηνή της Ελλάδας, του Θεάτρου Κοτοπούλη, είχε έναν θίασο με εκπληκτικούς ηθοποιούς με επικεφαλής την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τον Άκη Σακελλαρίου, και όμως το αποτέλεσμα ήταν ανιαρό. Δεν ήμουν ο μόνος που αναρωτήθηκε πού στο καλό πήγε η ιστορία του Σαίξπηρ… Και προς τι όλη αυτή παράσταση; 

 

Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Μπάρτον στην κινηματογραφική εκδοχή της Στρίγγλας σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι (1967).

Ο σκηνοθέτης πομποδώς δήλωσε στην Καθημερινή ότι  η ομαδική δουλειά των προβών οδήγησε σε μία «όχι πειραματική, πάντως αρκετά προκλητική σκηνική ανάγνωση του έργου – με την έννοια ότι απαιτεί από τον θεατή ενάργεια…». Μακάρι να ήταν προκλητική η ανάγνωση και η κατανόηση του σαιξπηρικού κειμένου που έχει κριθεί αρνητικά για τον μισογυνισμό του, όπου η γυναίκα οφείλει να υπακούσει στην αντρική εξουσία. Μακάρι να υπήρχε μια πρόκληση που να λειτουργούσε αφυπνιστικά. Εκτός εάν εννοείται ως πρόκληση η παράθεση γκαγκς και φτηνών αυτοσχεδιασμών εκ μέρους των ηθοποιών, που σε έναν καχύποπτο θεατή εγείρει το ερώτημα της παρουσίας και της δράσης του σκηνοθέτη στον πολυμελή θίασο.

 

Αναρωτιέται κανείς πόσο νεωτερικός είναι κάποιος σήμερα που εξαγγέλει ότι οι ήρωες θα φοράνε σύγχρονα κοστούμια ή όταν συνοψίζει την ερμηνεία του έργου στα εξής:  «Για μένα η όλη παράσταση είναι η οπτική ενός άντρα σήμερα και η σημασία της εικόνας που έχουν οι άλλοι για μας. Ο Πετρούκιο δεν καταπιέζει, αντίθετα απελευθερώνει την Κατερίνα, γιατί έχει την ικανότητα να δει ότι πρόκειται για μια γυναίκα έξυπνη και δυναμική, αλλά εγκλωβισμένη στην εικόνα της» (στην Καθημερινή, βλ. παραπάνω). Ωραία είναι όλα αυτά, αλλά πώς τα υλοποιείς είναι το ζήτημα πείθοντας για την άποψή σου…

Έτσι, τα μήλα της Ελένης Μανωλοπούλου, αιωρούνταν νεκρά στη σκηνή του Κοτοπούλη χωρίς τη ζωογόνα πνοή των υποκριτών, που εξαντλήθηκαν σε πήγαινε έλα, εισόδους κι εξόδους, άνευ νοήματος και άνευ σκηνικών αρμών.

Δεν θέλω να αδικήσω κανέναν. Γράφω για όσα ένιωσα. Ενδεχομένως, το αποτέλεσμα να ήταν διαφορετικό σε έναν μικρότερο χώρο, με μια σκηνή που δεν θα άφηνε έκθετα τα σώματα των ηθοποιών, όπως η σκηνή του Κιμούλη που φιλοξενεί προσωρινά το Εθνικό. Μπορεί μετά την πρεμιέρα της Τετάρτης με το αλλοπρόσαλλο κοινό από κριτές ριάλιτι σόου έως υπουργούς και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, και με δεκάδες νέους ηθοποιούς ανάμεσα να είναι αλλιώς τα πράγματα. Το εύχομαι.

Νοστάλγησα να ακούσω σωστά αρθρωμένο το δροσερό κείμενο, χωρίς κόλπα και σκηνοθετισμούς, να απολαύσω την ιστορία του Πετρούκιου και της Κατερίνας χωρίς την εμμονή να αναδειχτεί κάτι σύγχρονο. Και κυρίως χωρίς το άγχος να εκσυγχρονίσω κάτι που έχει παλιώσει…

 

 

 

Η ταυτότητα της παράστασης

Απόδοση – Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης 
Δραματουργική συνεργασία: Έλενα Καρακούλη 
Σκηνικά – κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου 
Μουσική επιμέλεια: Κώστας Σουρβάνος 
Κίνηση: Κατερίνα Παπαγεωργίου 
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου 
Σχεδιασμός βίντεο: Μάνος Χασάπης

Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Άκης Σακελλαρίου, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Γιάννης Νταλιάνης, Σωκράτης Πατσίκας, Έμιλυ Κολιανδρή, Δημήτρης Μοθωναίος, Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Ηλίας Ασπρούδης, Γεννάδιος Πάτσης, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Γιώργος Οικονόμου, Δημήτρης Μακαλιάς, Κωνσταντίνος Μυλώνης, Διαμαντής Φαλέγκος, Ευγενία Ζέκερη.  

H Eπίδαυρος καλωσόρισε τη Pούλα Πατεράκη στην ενιαία παράσταση του Οιδίποδα

Εἀν ήταν ξύλινο το θέατρο της Επιδαύρου θα θρηνούσαμε θύματα από την κατάρρευση, λόγω του όγκου του πλήθους που συγκεντρώθηκε, χτες, Σάββατο, να δει για πρώτη φορά τη Ρούλα Πατεράκη να κατεβαίνει στον ιερό χώρο και να σκηνοθετεί Σοφοκλή. 

Η Πατεράκη αποφάσισε να ανεβάσει σε μια εκδοχή την ιστορία του Οιδίποδα. Μάλιστα, τολμώντας να αντιστρέψει τη σειρά. Στο πρώτο μέρος της παράστασης παρουσιάστηκε να φτάνει ο τυφλός αλλά ώριμος, πλέον, βασανισμένος Οιδίπους στον Κολωνό, αναζητώντας τον τόπο της θανής του, για να ακολουθήσει, πηγαίνοντας προς τα πίσω, η αποκάλυψη της αλήθειας για τις συμφορές που έχουν καταπέσει στην πόλη της Θήβας.

Η παράσταση διακρίθηκε από την καταπληκτική ευκρίνεια τόσο στην εκφορά του λόγου όσο και στη δραματική δομή. Η Πατεράκη, επαλήθευσε τις δηλώσεις της στην Ελευθεροτυπία ότι αναζητά την αλήθεια μακριά από σκηνοθετισμούς: «Δεν ήθελα μοντέρνα και προβοκατόρικα πράγματα ούτε πειραματισμούς πάνω σε διάφορες φόρμες. Δεν έχω πια τέτοιες ανησυχίες. Κάποτε με απασχολούσε η φόρμα και το παίξιμο μ’ αυτήν. Λάτρευα την ομορφιά και κάπως με απωθούσε η αλήθεια. Οι προτιμήσεις μου αντιστράφησαν. Τώρα αναζητώ την αλήθεια, τη σύμπτυξη της φόρμας και του περιεχομένου. Ετσι κινήθηκα στην παράσταση. Με ενδιέφερε το θέμα μου αυστηρά και μόνον. Μεγάλωσα, ωρίμασα, γέρασα, δεν ξέρω. Μπορεί και να μίκρυνα…».

Μου άρεσε ο Μαρμαρινός ως Οιδίποδας, παρόλο που λόγω ατυχήματος δεν έκανε όλες τις απαραίτητες πρόβες, εν τούτοις ήταν πειστικός, αν και στο πρώτο μέρος η κίνησή του ακροβατούσε σε ορισμένα σημεία με τη γελοιοποίηση του σακατεμένου στα πόδια ήρωα. Έγραψαν οι σκηνές με τις δύο κόρες, την Αντιγόνη (Καρυοφυλιά Καραμπέτη) και Ισμήνη (Λουκία Μιχαλοπούλου) στις πλαστικές ανθρώπινες σκηνές των εναγκαλισμών παιδιών/αδελφών με τον πατέρα/αδελφό τους, που επιμένουν να είναι ενωμένοι. Βρήκα αμήχανη την ατμόσφαιρα στο τέλος του πρώτου έργου όταν ὁ Οιδίποδας οδεύει προς τη θέωση, που καλεί το «φως αφεγγές» και  ομολογεί «έρπω τον τελευταίον βίον» πορευόμενος προς το σημείο όπου θα τον πάρει «εκ θεών πομπός», παρόλο που είχε προετοιμασθεί κατάλληλα με τους ήχους και το φως. Βέβαια, είναι και από τα πιο δύσκολα σημεία του έργου, το οποίο ο Μινωτής είχε αξιοποιήσει για να μιλήσει για τη θεολογία του Σοφοκλή σε σχέση με τον θάνατο.

Υπέρβαση της κτιστής σκηνής

Ο σκηνικός χώρος που ορίστηκε για την παράσταση ξεπέρασε τη σκηνή και την ορχήστρα του θεάτρου, αφού επεκτάθηκε σε βάθος και πλάτος διεισδύοντας στο φυσικό τοπίο. Η συγκεκριμένη πρόταση ήταν και και από τις πιο ενδιαφέρουσες από τις μέχρι τώρα παραστάσεις. Με ελάχιστα σκηνογραφικά μέσα, ένα γιγαντιαίο κρανίο, μάρτυρας του εφήμερου της δόξας και του μεγαλείου να δεσπόζει στη σκηνή. Στην αρχή λειτούργησε σαν κάθισμα-θρόνος του γέροντα Οιδίποδα. Μέλη του χορού σχημάτισαν με άμμο μια λαβυρινθώδη κάτοψη, σε όλη την ορχήστρα, παραπέμποντας σε ατραπούς που εγκλωβίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη χωρίς εκείνη να φταίει, έρμαιο σε δυνάμεις που δεν μπορεί να ελέγξει.

 

Το σκηνικό (Εύα Μανιδάκη) σεβάστηκε απόλυτα το φυσικό τοπίο της Επιδαύρου. Τα αρχαία σπαράγματα έμειναν ανέπαφα, ένα βραχάκι κι ένα κρανίο κυριάρχησαν στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, ενώ μια απλή πύλη όρισε τη σκηνή στον Οιδίποδα τύραννο.

Ο χορός με κοστούμια (Άγγελος Μέντης) που θύμιζαν ασιάτες μοναχούς, στο πρώτο μέρος, έφερε πλησιέστερα το κοινό με την επεξεργασία της παράστασης, αφού τα μέλη του κρατώντας το φωτοτυπημένο έργο έδειχναν να πειραματίζονται για τα χορικά, συχνά επιλέγοντας να διαβάσουν στο πρωτότυπο αρχαίες ελληνικές εκφράσεις.

* * *

Δυστυχώς, προσωπικοί λόγοι κι ένα σύννεφο σκόνης που σηκώθηκε κάποια στιγμή πνίγοντας τις αναπνοές, με ανάγκασαν να μη δω ολόκληρο το δεύτερο μέρος. Για το οποίο, όμως, άκουσα τα καλύτερα για τη Μάνια Παπαδημητρίου (Ιοκάστη).

Η Επίδαυρος καλωσόρισε θριαμβικά τη Ρούλα Πατεράκη, την οποία πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως πρωτοπορία κλπ κλπ, εγώ απλώς θα πω, αυτή την ευσυνείδητη επαγγελματία που υπηρετεί τη σκηνή χωρίς να προκαλεί τα φώτα της δημοσιότητας, και γνωρίζει απόλυτα τι σημαίνει τέχνη του θεάτρου.

 

Ανάγκη ο υποτιτλισμός των δραμάτων

Ανάμεσα στο κοινό υπήρχαν πλήθη Ιταλών και Γάλλων. Η προσέλευση έδειξε να δικαιώνει τις προσδοκίες των υπευθύνων του Φεστιβάλ. Δεν είμαι σίγουρος, αλλά νομίζω ότι δε υπάρχει ένα φυλλάδιο σε μια ξένη γλώσσα με το τι πρόκειται να παρακαλουθήσει το κοινό. Υπήρξαν άνθρωποι που δεν αντελήφθησαν την αντιστροφή των έργων και νόμιζαν ότι βλέπουν διασκευή και όχι την πραγματική τραγωδία. Επιπλέον, δεν είναι πολυτέλεια οι υπότιτλοι στα αγγλικά, σήμερα. Εκτός αν θεωρείται ότι οι αλλοδαποί θεατές είναι απόφοιτοι της νεοελληνικής γλώσσης και έχουν έρθει για πρακτική στην Επίδαυρο… Εάν το ζητούμενο σε μια παράσταση είναι να φτάσει ο λόγος στο κοινό, αναμφίβολα η μεταγλώτισση φανερώνει έναν σεβασμό στους θεατές που έρχονται από κάθε μεριά της γης να λατρέψουν Ελλάδα…

 

Ένα ακόμη στοιχείο που πρόσθεσε πολύ στην ατμόσφαιρα της παράστασης ήταν το τεράστιο τραπέζι στο βάθος, μέσα στο φυσικό τοπίο, που λειτουργούσε πρακτικά σαν παρασκήνια και καμαρίνια των ηθοποιών. Από μακριά όλη η σύνθεση έμοιαζε με πίνακα ζωγραφικής που ζωντάνεψε και τα πρόσωπα απόδρασαν για λίγο, για όσο χρόνο χρειάζεται να γίνουν σκηνικά πρόσωπα!

 

ΥΓ. Είναι προσβολή προς το κοινό να μην επιτρέπονται νερά μέσα στο θέατρο, όταν έχει απλώς μια παύση για αλλαγή σκηνικού σε μια παράσταση που ολοκληρώθηκε στις 1 τα ξημερώματα.

 

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Μετάφραση: Γιάννης Λιγνάδης, Ρούλα Πατεράκη-Διασκευή – Σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη-Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη-Κοστούμια: Άγγελος Μέντης-Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός-Χορογραφία: Αμαλία Μπένετ-Φιλολογική επιμέλεια: Ναταλία Μινιώτη-Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος-Βοηθός σκηνοθέτη: Τασία Σοφιανίδου-Βοηθός σκηνογράφου: Βάσια Λύρη-Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρία Ηλία-Βοηθός χορογράφου: Παναγιώτης Κοντόνης

Διανομή: Οιδίπους: Μιχαήλ Μαρμαρινός-Αντιγόνη: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη-Ιοκάστη: Μάνια Παπαδημητρίου-Θεράπων: Δημήτρης Πιατάς-Κρέων: Μάνος Βακούσης-Ισμήνη: Λουκία Μιχαλοπούλου-Θησέας/ Άγγελος: Νίκος Χατζόπουλος-Παιδί-Άγγελος/Εξάγγελος: Κοσμάς Φοντούκης-Πολυνείκης: Κώστας Βασαρδάνης-Τειρεσίας: Μάνος Σταλάκης-Ξένος/Ιερέας: Χάρης Τσιτσάκης

Χορός: Ηλίας Ασπρουδής, Λάζαρος Βαρτάνης, Χρίστος Γεωργίου, Ηλίας Ζερβός, Αργύρης Καβίδας, Σταύρος Καλλιγάς, Σωτήρης Καρκαλάτος, Βασίλης Μαργέτης, Δάκης Μαυρουδής, Δημήτρης Μοσχονάς, Βασίλης Μπουλουγούρης, Γιώργος Οικονόμου, Γιάννης Παπαδόπουλος, Θοδωρής Πολυζώνης, Αναστάσιος Ράπτης, Σαράντος Ρηγάκος, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Χρήστος Τακτικός, Ένκελεντ Φεζολάρι, Νικόλαος Ψαριανός, Γιώργος Ψυχογιός

Συμμετέχουν και οι: Χρυσοβαλάντης Κωστόπουλος, Φώτης Λαγόπουλος, Νίκολας Μακρής, Θανάσης Πετρόπουλος, Κρις Ραντάνοφ

Παίζουν οι μουσικοί: Σπύρος Κοντός, όμποε, κόρνο-Σοφία Μπαλτατζή, βιολί

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου