H Eπίδαυρος καλωσόρισε τη Pούλα Πατεράκη στην ενιαία παράσταση του Οιδίποδα

Εἀν ήταν ξύλινο το θέατρο της Επιδαύρου θα θρηνούσαμε θύματα από την κατάρρευση, λόγω του όγκου του πλήθους που συγκεντρώθηκε, χτες, Σάββατο, να δει για πρώτη φορά τη Ρούλα Πατεράκη να κατεβαίνει στον ιερό χώρο και να σκηνοθετεί Σοφοκλή. 

Η Πατεράκη αποφάσισε να ανεβάσει σε μια εκδοχή την ιστορία του Οιδίποδα. Μάλιστα, τολμώντας να αντιστρέψει τη σειρά. Στο πρώτο μέρος της παράστασης παρουσιάστηκε να φτάνει ο τυφλός αλλά ώριμος, πλέον, βασανισμένος Οιδίπους στον Κολωνό, αναζητώντας τον τόπο της θανής του, για να ακολουθήσει, πηγαίνοντας προς τα πίσω, η αποκάλυψη της αλήθειας για τις συμφορές που έχουν καταπέσει στην πόλη της Θήβας.

Η παράσταση διακρίθηκε από την καταπληκτική ευκρίνεια τόσο στην εκφορά του λόγου όσο και στη δραματική δομή. Η Πατεράκη, επαλήθευσε τις δηλώσεις της στην Ελευθεροτυπία ότι αναζητά την αλήθεια μακριά από σκηνοθετισμούς: «Δεν ήθελα μοντέρνα και προβοκατόρικα πράγματα ούτε πειραματισμούς πάνω σε διάφορες φόρμες. Δεν έχω πια τέτοιες ανησυχίες. Κάποτε με απασχολούσε η φόρμα και το παίξιμο μ’ αυτήν. Λάτρευα την ομορφιά και κάπως με απωθούσε η αλήθεια. Οι προτιμήσεις μου αντιστράφησαν. Τώρα αναζητώ την αλήθεια, τη σύμπτυξη της φόρμας και του περιεχομένου. Ετσι κινήθηκα στην παράσταση. Με ενδιέφερε το θέμα μου αυστηρά και μόνον. Μεγάλωσα, ωρίμασα, γέρασα, δεν ξέρω. Μπορεί και να μίκρυνα…».

Μου άρεσε ο Μαρμαρινός ως Οιδίποδας, παρόλο που λόγω ατυχήματος δεν έκανε όλες τις απαραίτητες πρόβες, εν τούτοις ήταν πειστικός, αν και στο πρώτο μέρος η κίνησή του ακροβατούσε σε ορισμένα σημεία με τη γελοιοποίηση του σακατεμένου στα πόδια ήρωα. Έγραψαν οι σκηνές με τις δύο κόρες, την Αντιγόνη (Καρυοφυλιά Καραμπέτη) και Ισμήνη (Λουκία Μιχαλοπούλου) στις πλαστικές ανθρώπινες σκηνές των εναγκαλισμών παιδιών/αδελφών με τον πατέρα/αδελφό τους, που επιμένουν να είναι ενωμένοι. Βρήκα αμήχανη την ατμόσφαιρα στο τέλος του πρώτου έργου όταν ὁ Οιδίποδας οδεύει προς τη θέωση, που καλεί το «φως αφεγγές» και  ομολογεί «έρπω τον τελευταίον βίον» πορευόμενος προς το σημείο όπου θα τον πάρει «εκ θεών πομπός», παρόλο που είχε προετοιμασθεί κατάλληλα με τους ήχους και το φως. Βέβαια, είναι και από τα πιο δύσκολα σημεία του έργου, το οποίο ο Μινωτής είχε αξιοποιήσει για να μιλήσει για τη θεολογία του Σοφοκλή σε σχέση με τον θάνατο.

Υπέρβαση της κτιστής σκηνής

Ο σκηνικός χώρος που ορίστηκε για την παράσταση ξεπέρασε τη σκηνή και την ορχήστρα του θεάτρου, αφού επεκτάθηκε σε βάθος και πλάτος διεισδύοντας στο φυσικό τοπίο. Η συγκεκριμένη πρόταση ήταν και και από τις πιο ενδιαφέρουσες από τις μέχρι τώρα παραστάσεις. Με ελάχιστα σκηνογραφικά μέσα, ένα γιγαντιαίο κρανίο, μάρτυρας του εφήμερου της δόξας και του μεγαλείου να δεσπόζει στη σκηνή. Στην αρχή λειτούργησε σαν κάθισμα-θρόνος του γέροντα Οιδίποδα. Μέλη του χορού σχημάτισαν με άμμο μια λαβυρινθώδη κάτοψη, σε όλη την ορχήστρα, παραπέμποντας σε ατραπούς που εγκλωβίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη χωρίς εκείνη να φταίει, έρμαιο σε δυνάμεις που δεν μπορεί να ελέγξει.

 

Το σκηνικό (Εύα Μανιδάκη) σεβάστηκε απόλυτα το φυσικό τοπίο της Επιδαύρου. Τα αρχαία σπαράγματα έμειναν ανέπαφα, ένα βραχάκι κι ένα κρανίο κυριάρχησαν στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, ενώ μια απλή πύλη όρισε τη σκηνή στον Οιδίποδα τύραννο.

Ο χορός με κοστούμια (Άγγελος Μέντης) που θύμιζαν ασιάτες μοναχούς, στο πρώτο μέρος, έφερε πλησιέστερα το κοινό με την επεξεργασία της παράστασης, αφού τα μέλη του κρατώντας το φωτοτυπημένο έργο έδειχναν να πειραματίζονται για τα χορικά, συχνά επιλέγοντας να διαβάσουν στο πρωτότυπο αρχαίες ελληνικές εκφράσεις.

* * *

Δυστυχώς, προσωπικοί λόγοι κι ένα σύννεφο σκόνης που σηκώθηκε κάποια στιγμή πνίγοντας τις αναπνοές, με ανάγκασαν να μη δω ολόκληρο το δεύτερο μέρος. Για το οποίο, όμως, άκουσα τα καλύτερα για τη Μάνια Παπαδημητρίου (Ιοκάστη).

Η Επίδαυρος καλωσόρισε θριαμβικά τη Ρούλα Πατεράκη, την οποία πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως πρωτοπορία κλπ κλπ, εγώ απλώς θα πω, αυτή την ευσυνείδητη επαγγελματία που υπηρετεί τη σκηνή χωρίς να προκαλεί τα φώτα της δημοσιότητας, και γνωρίζει απόλυτα τι σημαίνει τέχνη του θεάτρου.

 

Ανάγκη ο υποτιτλισμός των δραμάτων

Ανάμεσα στο κοινό υπήρχαν πλήθη Ιταλών και Γάλλων. Η προσέλευση έδειξε να δικαιώνει τις προσδοκίες των υπευθύνων του Φεστιβάλ. Δεν είμαι σίγουρος, αλλά νομίζω ότι δε υπάρχει ένα φυλλάδιο σε μια ξένη γλώσσα με το τι πρόκειται να παρακαλουθήσει το κοινό. Υπήρξαν άνθρωποι που δεν αντελήφθησαν την αντιστροφή των έργων και νόμιζαν ότι βλέπουν διασκευή και όχι την πραγματική τραγωδία. Επιπλέον, δεν είναι πολυτέλεια οι υπότιτλοι στα αγγλικά, σήμερα. Εκτός αν θεωρείται ότι οι αλλοδαποί θεατές είναι απόφοιτοι της νεοελληνικής γλώσσης και έχουν έρθει για πρακτική στην Επίδαυρο… Εάν το ζητούμενο σε μια παράσταση είναι να φτάσει ο λόγος στο κοινό, αναμφίβολα η μεταγλώτισση φανερώνει έναν σεβασμό στους θεατές που έρχονται από κάθε μεριά της γης να λατρέψουν Ελλάδα…

 

Ένα ακόμη στοιχείο που πρόσθεσε πολύ στην ατμόσφαιρα της παράστασης ήταν το τεράστιο τραπέζι στο βάθος, μέσα στο φυσικό τοπίο, που λειτουργούσε πρακτικά σαν παρασκήνια και καμαρίνια των ηθοποιών. Από μακριά όλη η σύνθεση έμοιαζε με πίνακα ζωγραφικής που ζωντάνεψε και τα πρόσωπα απόδρασαν για λίγο, για όσο χρόνο χρειάζεται να γίνουν σκηνικά πρόσωπα!

 

ΥΓ. Είναι προσβολή προς το κοινό να μην επιτρέπονται νερά μέσα στο θέατρο, όταν έχει απλώς μια παύση για αλλαγή σκηνικού σε μια παράσταση που ολοκληρώθηκε στις 1 τα ξημερώματα.

 

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Μετάφραση: Γιάννης Λιγνάδης, Ρούλα Πατεράκη-Διασκευή – Σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη-Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη-Κοστούμια: Άγγελος Μέντης-Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός-Χορογραφία: Αμαλία Μπένετ-Φιλολογική επιμέλεια: Ναταλία Μινιώτη-Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος-Βοηθός σκηνοθέτη: Τασία Σοφιανίδου-Βοηθός σκηνογράφου: Βάσια Λύρη-Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρία Ηλία-Βοηθός χορογράφου: Παναγιώτης Κοντόνης

Διανομή: Οιδίπους: Μιχαήλ Μαρμαρινός-Αντιγόνη: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη-Ιοκάστη: Μάνια Παπαδημητρίου-Θεράπων: Δημήτρης Πιατάς-Κρέων: Μάνος Βακούσης-Ισμήνη: Λουκία Μιχαλοπούλου-Θησέας/ Άγγελος: Νίκος Χατζόπουλος-Παιδί-Άγγελος/Εξάγγελος: Κοσμάς Φοντούκης-Πολυνείκης: Κώστας Βασαρδάνης-Τειρεσίας: Μάνος Σταλάκης-Ξένος/Ιερέας: Χάρης Τσιτσάκης

Χορός: Ηλίας Ασπρουδής, Λάζαρος Βαρτάνης, Χρίστος Γεωργίου, Ηλίας Ζερβός, Αργύρης Καβίδας, Σταύρος Καλλιγάς, Σωτήρης Καρκαλάτος, Βασίλης Μαργέτης, Δάκης Μαυρουδής, Δημήτρης Μοσχονάς, Βασίλης Μπουλουγούρης, Γιώργος Οικονόμου, Γιάννης Παπαδόπουλος, Θοδωρής Πολυζώνης, Αναστάσιος Ράπτης, Σαράντος Ρηγάκος, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Χρήστος Τακτικός, Ένκελεντ Φεζολάρι, Νικόλαος Ψαριανός, Γιώργος Ψυχογιός

Συμμετέχουν και οι: Χρυσοβαλάντης Κωστόπουλος, Φώτης Λαγόπουλος, Νίκολας Μακρής, Θανάσης Πετρόπουλος, Κρις Ραντάνοφ

Παίζουν οι μουσικοί: Σπύρος Κοντός, όμποε, κόρνο-Σοφία Μπαλτατζή, βιολί

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Αναζητώντας τον Οιδίποδα από το Θέατρο της σιωπής

 

Η παράσταση για τον Οιδίποδα στον χώρο Σχολείον (Πειραιώς 52) είναι μια δουλειά που είχε πρωτοπαρουσιαστεί πριν από πέντε χρόνια στο Από Μηχανής Θέατρο, τον χώρο της Ασπασίας Κράλλη και του Χρήστου Βαλαβανίδη. Τώρα, υιοθετήθηκε από το Φεστιβάλ Αθηνών για να δείξει έναν τρόπο εργασίας που δεν βασίζεται στην προφορική συνομιλία των ηρώων, αλλά στην εκφραστική του προσώπου κι ολόκληρου του σώματος. Η απαγγελία, είτε διαλογική είτε αφηγηματική, εξορίζεται. Θα είμασταν πιο ακριβείς εάν λέγαμε ότι εδώ, έχουμε ένα μιμόδραμα, σύμφωνα με το δίδαγμα του Μαρσέλ Μαρσώ (1923-2007), στον οποίο έχει μαθητεύσει η σκηνοθέτρια της παράστασης: επεισόδια σε μια λογική σειρά τα οποία συνθέτουν μιαν ιστορία με στόχο την επανεύρεση των αφηγηματικών δομών της τραγωδίας και κωμωδίας.

Μόνο σιωπηλό, λοιπόν, δεν είναι το «Θέατρο της σιωπής» όπως  ονομάζει την ομάδα της η Ασπασία Κράλλη. Βέβαια, απουσιάζει η έναρθρη ομιλία, αλλά το κενό αυτό καλύπτεται από την τέχνη της αναπαραστικής χειρονομίας, την υποκριτική του σώματος και την μιμική εν γένει. Επιπλέον η συνεχής παρουσία της έξοχης μουσικής, σχολιάζοντας το κάθε τι, δεν άφησε να φανούν παύσεις σιωπής. Πιστεύω ότι είμαστε τυχεροί που έχουμε στην Ελλάδα την Κράλλη να μεταγγίζει τα μαθήματα μιμικής που πήρε στο Παρίσι από τον μεγάλο δάσκαλο Μαρσώ.

Στην παράσταση, που έγραψε το κείμενο και σκηνοθέτησε θέλησε να πάει στην αφετηρία του δράματος του Οιδίποδα και στο «προπατορικό αμάρτημα» που στοίχειωσε τον ίδιο, την οικογένειά του, αλλά και την πόλη του, τη Θήβα. Πρόσωπο κλειδί, ο Χρύσιππος, ο γιος του βασιλιά της Ηλείας Πέλοπα, τον οποίο βἰασε ο δάσκαλός του Λάιος, ο πατέρας του Οιδίποδα. Ο Χρύσιππος αυτοκτονεί και «παίρνει εκδίκηση» όταν αποκαλύπτεται ότι ο δολοφόνος του Λάιου είναι ο γιος του Οιδίποδας, ο οποίος αυτοτυφλώνεται, ενώ έχει προηγηθεί η αυτοκτονία της μητέρας-συζύγου του Οιδίποδα, της Ιοκάστης. Αυτά σύμφωνα με την εκδοχή της Κράλλη.

Η αρπαγή του Χρύσιππου από τον Λάιο (4ος αι. π.Χ.). Μουσείο Getty, Malibu, Καλιφόρνια. Η ιστορία του νεαρού Χρύσιππου και η κατάρα του πατέρα του Πέλοπος προς τον απαγωγέα ήταν η αφετηρία για την παράσταση της Ασπασίας Κράλλη Αναζητώντας τον Οιδίποδα.

Γιατί η ιστορία με τον Χρύσιππο έχει πολλές και διαφορετικές εκδοχές, όπως ότι αρπάχτηκε σαν τον Γανυμήδη από τον Δία, Άλλοι έλεγαν ότι ο Χρύσιππος διδάχτηκε από τον Λάιο πώς να χειρίζεται τα ηνία της άμαξας και τον άρπαξε από τη Νεμέα για να τον φέρει στη Θήβα. Μια άλλη παραλλαγή διηγείται ότι ο Λάιος ταξίδεψε πέντε μέρες σε ξένη χώρα, όπου ερωτεύτηκε τον Χρύσιππο και τον πήρε μαζί του στη Θήβα. Και για το τέλος του νεαρού υπάρχει η εκδοχή ότι τον δολοφόνησε η μητριά του Ιπποδάμεια, αφού μπήκε στο δωμάτιο που κοιμόταν με τον Λάιο, πήρε το ξίφος του Λαΐου, τον έσφαξε και άφησε στην πληγή το όπλο. Ο Χρύσιππος δεν πέθανε αμέσως κι αποκάλυψε τον δράστη, ώστε να μην τιμωρηθεί ο εραστής του. Έτσι, ο Πέλοπας τιμώρησε την Ιπποδάμεια με εξορία.

Η ιδέα της παράστασης ήταν ο αμφίφυλος Τειρεσίας, στον οποίο είχε επιτρέψει ο Δίας να ζήσει επτά ανθρώπινες γενιές, να κυριαρχήσει στα δρώμενα, αφού είδε τη μοίρα του Οιδίποδα. Έτσι, η επιβλητική μορφή, που ζει στο περιθώριο του ανθρωπίνου γένους, επικοινωνώντας με τα πετεινά, νοηματοδοτεί σε καίρια σημεία τη δράση, παραμένοντας αόρατος από τους ήρωες.

Ομολογώ ότι μου άρεσε η παράσταση σαν εργασία συνόλου, κι εκτίμησα ιδιαίτερα την ακρίβεια των κινήσεων των ηθοποιών, τον έλεγχο και την ασκητική τους στο γλιστερό κεκλιμένο έδαφος, στην αναπαράσταση της υπόθεσης που άγγιζε την χορογραφία εκμεταλλευόμενοι κάθε διάσταση του σκηνικού χώρου. Τα πάντα συνέβησαν στο ημίφως, σε έναν χρόνο ακαθόριστο, ρευστό, σε ένα τοπίο φουτουριστικό με τρύπες ρουφήχτρες ή σχισμές που έδιναν ζωή με το φως που έρεε στο σκοτάδι.

Παρόλη την ομορφιά που ένιωσα νομίζω ότι η συγκεκριμένη παράσταση, έπασχε από έναν ευανάγνωστο ορθολογισμό μειώνοντας έτσι την ποιητικότητα, και μου φάνηκε ότι ανήκε στη δεκαετία του 1980. Τότε, θα ήταν ένα γεγονός κορυφαίο. Σήμερα, τα στάνταρντς έχουν διαφοροποιηθεί κατά πολύ και σε αυτό έχει συμβάλει αποφασιστικά η παρουσία του Δημήτρη Παπαϊωάννου στον χώρο. Αυτό που είδα στο Σχολείον ήταν μια πολύ καλή εισαγωγή στην ιστορία του Οιδίποδα, μια δραστική περίληψη η οποία δεν μπόρεσε να υπερβεί τα όρια της περιγραφής, της γνωστής ιστορίας, όπου, εφόσον ασχοληθείς σοβαρά με τα πρόσωπα, δεν μπορείς παρά να συναντήσεις και τον Χρύσιππο. Η προσθήκη του λαβύρινθου, το όνειρο του Οιδίποδα ότι έχει ερωτική επαφή με τη «μητέρα» του Μερόπη ή ο επί σκηνής βιασμός του Χρύσιππου, η περιπλάνηση ως αναζήτηση του εσώτερου εαυτού, παρέμειναν σχήματα, που χρειάζονται περαιτέρω εμβάθυνση. Προσωπικά, δεν μου είπε κάτι η επί σκηνή γέννηση του Οιδίποδα από τη μήτρα της Ιοκάστης. Απαιτείται ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί για να βρεθούν προτάσεις που θα προάγουν ακόμη περισσότερο τη συζήτηση γύρω από τον ζόφο της ψυχής, τις σκοτεινές κι ανομολόγητες όψεις της ανθρώπινης ύπαρξης.  

Τέλος, ας σημειώσω, πως το διδακτικό φυλλάδιο με τον καμβά της παράστασης που μοιραζόταν στην είσοδο πρόδιδε την αγωνία μήπως και το κοινό δεν καταλάβει όσα επρόκειτο να δει, παρόλο που η κυρία Κράλλη έχει δηλώσει ότι «η παντομίμα, είναι μια τέχνη πάει κατευθείαν στο ασυνείδητο, δεν χρειάζεται λόγος για να επικοινωνήσει κανείς, με τη σιωπή επικοινωνεί κανείς πολύ καλύτερα». Πιστεύω ότι ανάλογες παραστάσεις θα τις δουν μάλλον πληροφορημένοι θεατές και όχι αμύητοι μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Κείμενο – Σκηνοθεσία – Σκηνικά: Ασπασία Κράλλη-Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος-Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος-Επιμέλεια κίνησης: Ζωή Χατζηαντωνίου-Αρχικός σχεδιασμός σκηνικού στην πρώτη παράσταση (2005): Χριστίνα Πέννα-Κατασκευή σκηνικών: Adrian Fluture-Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη-Βοηθός σκηνοθέτη: Βάσια Παρασκευοπούλου-Διανομή: Τειρεσίας: Ασπασία Κράλλη-Οιδίποδας: Γιώργης Τσαμπουράκης-Λάιος: Ηλίας Μελέτης-Ιοκάστη: Μαλαματένια Γκότση-Βοσκός Α’ & Β’ – Μερόπη: Κώστας Κορωναίος-Παίζει ο μουσικός Δημήτρης Γιαννόπουλος, σαξόφωνο

 

Σύνδεσμοι

Σκηνές από την πρώτη παράσταση : seeking oedipus

Από μηχανής Θέατρο

Marcel Marceau