Οι πρόσφατες δηλώσεις του αρχιεπισκόπου δείχνουν έναν άνθρωπο που ζει εντός του παρόντος κόσμου, του οποίου η πίστη δεν δαπανάται σε ηθικοπλαστικές διδαχές, δεν περιορίζεται στο τελετουργικό της αρχιεπισκοπείας, ούτε σε γενικόλογες δηλώσεις διπλωματίας αλλά εξειδικεύει το κοινωνικό του ενδιαφέρον σε γεγονότα που απασχολούν την κοινή γνώμη. Συγκεκριμένα, εμφανίζεται αλληλέγγυος με προσωπικά δράματα που συγκίνησαν και προκαλούν ακόμη πόνο στους οικείους των πρωταγωνιστών-θυμάτων και φόβο στο σώμα των πολιτών. Μέσα από αυτές τις παρεμβάσεις του δίνει και ένα παράδειγμα σάρκωσης του ευαγγελίου.
Paul Klee, Γύρω από το ψάρι, 1926.
O αρχιεπίσκοπος είναι, όπως αυτοπροσδιορίζεται, πνευματικός πατέρας και πνευματικός αδελφός. Και θα προσθέσω που δεν μπορεί να μεροληπτεί. Είναι πνευματικός πατέρας όλων των παιδιών του, ανεξάρτητα εισοδήματος και πλούτου, ανεξάρτητα από τάξη ή μορφωτικό επίπεδο. Kαι, είναι παρήγορο ότι ενώ επισκέφτηκε στο νοσοκομείο τον άδικα χτυπημένο εργαζόμενο αστυνομικό στο Mουσείο, είχε κάνει και μια δήλωση για τον Aλέξη και τόν άδικο θάνατό του: «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή ενός ανθρώπου. Εγώ, βλέποντας όλα αυτά τα πράγματα, τα βιώνω συναισθηματικά σαν τον πατέρα εκείνον που το ένα του παιδί σκότωσε το άλλο, τον αδελφό του.» (Πρόναος, 11/12/2008).
Μου αρέσει που ο αρχιεπίσκοπος δεν λέει ανέκδοτα στα σχολεία για να κολακεύσει την εκπαιδευτική κοινότητα ούτε λαϊκίζει με αργκώ εκφράσεις τύπου «σας πάω». Και τον σέβομαι. Πιστεύω σε αυτόν, όπως φαίνεται από παλαιότερες αναρτήσεις μου. Aλλά δεν αντέχω να κρύψω ότι με προβλημάτισε (για να μην πω με ενόχλησε) η δημόσια παρέμβασή του για τους απαγωγείς του Παναγόπουλου εκλιπαρώντας να κάνουν την «υπέρβασή τους» και να απελευθερώσουν τον όμηρο. Kαι με προβλημάτισε όχι τόσο γιατί βρίσκω κάποιο άδικο στο αίτημα όσο για το ότι η παράκληση του αρχιεπισκόπου για έναν εκπρόσωπο του κεφαλαίου δημιουργεί ερωτηματικά για τις διακρίσεις που οφείλει να μην υποπέσει μελλοντικά ο προκαθήμενος της αρχιεπισκοπής.
Σύγκρουση με τις δυνάμεις της αδικίας
Ας μου επιτραπεί να προσθέσω πως όταν ένας πανίσχυρος οικονομικά πονάει, τότε καλά κάνει και τον συμπονεί ο αρχιεπίσκοπος σαν άνθρωπος. Ωστόσο ως εκκλησιαστική συνείδηση οφείλει να βγει και να καταγγείλει την πλεονεξία και την προκλητική χρήση του πλούτου. Εάν η Εκκλησία έχει μια αποστολή που δεν ταυτίζεται με τις ιστορικές δομές και τις αναγκαιότητες κοσμικών δυνάμεων εξουσίας, εάν δηλαδή η τριαδικότητα σημαίνει αγάπη που υπάρχει ως κοινωνία προσώπων που φωτίζεται, αποκτώντας νόημα από το μέλλον, τότε η σύγκρουση με το δαιμονικό στοιχείο της ιστορίας, που εκφράζεται με την αδικία, είναι αναπόφευκτη. Ο Εφραίμ του Βατοπεδίου μιλούσε για τα θαύματα της αγίας ζώνης, πρσδίδοντας κύρος στο κήρυγμά του, ενώ την ίδια στιγμή ο τόπος μας γνώριζε ένα παράδειγμα καλογηρικής δραστηριότητας που απέχει πολύ από το ιδανικό της ακτημοσύνης ή του πτωχού Ιησού, αφού ο τρόπος διαχείρισης των αγαθών του μοναστηριού δεν ξεχώριζε από τους τρόπους που λειτουργεί η αγορά, και οι επιχειρηματικοί οργανισμοί μέσα στον σύγχρονο καπιταλισμό.
Ο Χρυσόστομος κραυγάζει για εκείνους που χρησιμοποιούν πολύτιμα αγγεία νυχτός, ενώ την ίδια στιγμή υπάρχουν συνάνθρωποί του που δεν έχουν ψωμί να φάνε («Εις την Α´ προς Θεσσαλονικείς», PG 62). Αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό, πώς μπορεί να πιστέψει κανείς ένα οποιοδήποτε μέλος της Εκκλησίας που μιλάει για μια άλλη διαχείριση του πλούτου όταν το ίδιο αυτό μέλος αδυνατεί να απαλλαγεί από αυτή τη μανία της συσσώρευσης πλούτου με σκοπό την ατομική ευωχία; Πώς μπορείς να ζητάς να αλλάξεις τον άλλο ή τολμάς να καταγγείλεις τον τρόπο ζωής του όταν εσύ ο εισαγγελέας και φρουρός του ηθικής είσαι ανίκανος να ζήσεις αυτό που εξαγγέλεις;
Η Εκκλησία είναι υπερταξική
Νομίζω ότι ο καθένας μας στο πρόσωπο του αρχιεπισκόπου βλέπει έναν εκπρόσωπο της Εκκλησίας. Και η αρχαία Εκκλησία εάν ξεχώρισε σε κάτι από τις άλλες θρησκευτικές ομάδες και κοινότητες ήταν στο ότι δεν διέκρινε στην αγάπη που έδειχναν τα μέλη της. Και για μένα αυτή είναι και η μοναδικότητα και η διαχρονικότητα του χριστιανικού μηνύματος: η διακονία σε κάθε θύμα οδυνώμενο. Κάθε βασανισμένο και ταλαιπωρημένο, αδικημένο και κοπιώντα που χρειάζεται ξεκούραση. Εάν η Εκκλησία θέλει να βγει από τη γυάλα της οφείλει να συναντήσει τους πονεμένους. Αλλά και να μιλήσει για αυτούς. Και ποιος είναι ο αδύναμος; Όποιος ταλαιπωρείται σε ό,τι το κράτος είναι ανίκανο να πραγματώσει αυτό, το υποτιθέμενο κράτος δικαίου. Έχω ακούσει ότι ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Δασκαλάκης (αν δεν κάνω λάθος στο όνομα) τη δεκαετία του 1960 πήγαινε και δοκίμαζε το φαγητό των εργατών στην καπνοβιομηχανία Καρέλια, κι ενδιαφερόταν για τους ανέργους της πόλης. Κι ο κόσμος τον λάτρεψε. Η Εκκλησία, και σήμερα, σε αυτή τη χαοτική φάση που ζούμε με τη χρεοκοπία των περιχαρακωμένων ιδεολογιών, είναι ελπίδα γιατί κρύβει μιαν απίστευτη δυναμική.
Η Εκκλησία οφείλει να είναι η φωνή των κοινωνικά αδυνάτων, εφόσον από τη σύστασή της η Εκκλησία είναι υπερταξική. Οφείλει, λοιπόν, να βγαίνει ο αρχιεπίσκοπος για κάθε έναν που δεν έχει στον ήλιο μοίρα; Θα ήταν το ιδανικό, πλην, μάλλον ουτοπικό. Πάντως προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα εμφανίσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση ενός δημόσιου προφίλ, σε υπεράσπιση προσώπων που ελκύουν την προσοχή των μήντια. Όπως έγινε στις πρόσφατες δηλώσεις του Ιερωνύμου. Μοιάζει η εύκολη λύση που υποτάσσεται σε επικοινωνιακές τεχνικές. Κι ας μην είναι.
Το να αναφέρω παραδείγματα άλλων ενδεχόμενων παρεμβάσεων σε ανέστιους, για την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και θύματα, όπως για μια Ουκρανέζα που την εκμεταλλεύεται ο εργοδότης της, για ένα φυγόδικο λαθρομετανάστη, ένα παιδάκι που βγαίνει στη ζητιανιά εκλιπαρώνας τα ψιχία των καλοζωισμένων, έναν εργάτη που τραυματίζεται θανάσιμα στη δουλειά του ή για έναν ναυτικό που τον καταπίνει η θάλασσα όταν το γκαζάδικο που δούλευε δεν τηρούσε κανόνες ασφαλείας, ίσως είναι μάταιο. Με λίγη ευαισθησία και ενσυναίσθηση όλοι μπορούμε να δούμε ποιος έχει ανάγκη και να κάνουμε κάτι για αυτόν. Τουλάχιστον όσοι, όπως ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών αισθάνονται μέλη του εκκλησιαστικού σώματος. Με τα λόγια του Αλβανίας Αναστασίου, στὴν Καθημερινή: «η Εκκλησία έχει χρέος να αγωνίζεται για δικαιότερους κοινωνικούς θεσμούς, διορατικές ρυθμίσεις, περισσότερη αλληλεγγύη, γνησιότερη αγάπη. Βεβαίως, αν παραμείνει σε θεωρητικές διακηρύξεις, δεν πείθει. Η πιο σημαντική βοήθεια και διαρκής παρέμβαση είναι η διακήρυξη αυτών των αληθειών με τη συνεπή συμπεριφορά, με το έργο των μελών της, ιδιαίτερα όσων έχουν υπεύθυνη θέση.»
Υποκριτική φροντίδα;
Επανέρχομαι. Προς τι, τελικά, η ικεσία του αρχιεπισκόπου που εκλιπαρεί «αυτούς τους ανθρώπους οι οποίοι παρασύρθηκαν σε αυτή την πράξη» και τους ζητά να κάνουν μια υπέρβαση; Ίσως ο κ. Παναγόπουλος να είναι μεγάλος ευεργέτης της Εκκλησίας. Μπορεί να είναι απλώς φίλοι. Ίσως, και μόνο να συγκίνησε τον μακαριώτατο η ιστορία του που πρωταγωνιστεί σε όλα τα δελτία με τη φόρτιση που προσφέρει η αδύναμη υγεία. Σε κάθε περίπτωση δεν θέλω να ερμηνεύσω την πράξη του ως μία υποκριτική φροντίδα που αποσκοπεί αλλού. Αλλά η μετάνοια που ζήτησε από τους απαγωγείς καλό θα ήταν να τη ζητήσει και από τους θύτες, από όσους κλέβουν συνειδήσεις και ζωές αδυνάμων.
Το θέμα είναι ότι εάν ο αρχιεπίσκοπος αισθάνθηκε ότι οφείλει τώρα να μιλήσει ας μην ξεχάσει ότι όταν ο Mατθαίος γράφει για τη δεύτερη μεγάλη εντολή, μετά την αγάπη του Θεού, δηλαδή το «αγαπήσεις τον πλησίον σου ως εαυτόν» δεν υπάρχει προσδιορισμός ποιος είναι αυτός ο πλησίον. Πάντως, ο Χριστός, στην επίγεια ζωή του, ταυτίστηκε με τους ανέστιους και τους ξένους!
Και όλοι θέλουν να αισθάνονται κοντά τους κι έχουν ανάγκη έναν πνευματικό πατέρα. Και πέρα από την υλική αλληλεγγύη οι άνθρωποι που είναι σε ανάγκη, κοινωνικά ασθενείς, χρειάζονται κάποιον που να είναι τολμηρός στις παρεμβάσεις του και ειλικρινής, να μη χαρίζεται στους ισχυρούς και κυρίως να μην δείχνει ούτε καν την εντύπωση ότι ταυτίζεται μαζί τους. Έστω και με τα λόγια. Γιατί τα λόγια είναι δράση , δηλαδή πράξεις.
Τώρα, πριν την τελεία, η γεύση μου μετά τις δηλώσεις του αρχιεπισκόπου παραμένει ένα μούδιασμα…
Ardalion 