Η παράσταση για τον Οιδίποδα στον χώρο Σχολείον (Πειραιώς 52) είναι μια δουλειά που είχε πρωτοπαρουσιαστεί πριν από πέντε χρόνια στο Από Μηχανής Θέατρο, τον χώρο της Ασπασίας Κράλλη και του Χρήστου Βαλαβανίδη. Τώρα, υιοθετήθηκε από το Φεστιβάλ Αθηνών για να δείξει έναν τρόπο εργασίας που δεν βασίζεται στην προφορική συνομιλία των ηρώων, αλλά στην εκφραστική του προσώπου κι ολόκληρου του σώματος. Η απαγγελία, είτε διαλογική είτε αφηγηματική, εξορίζεται. Θα είμασταν πιο ακριβείς εάν λέγαμε ότι εδώ, έχουμε ένα μιμόδραμα, σύμφωνα με το δίδαγμα του Μαρσέλ Μαρσώ (1923-2007), στον οποίο έχει μαθητεύσει η σκηνοθέτρια της παράστασης: επεισόδια σε μια λογική σειρά τα οποία συνθέτουν μιαν ιστορία με στόχο την επανεύρεση των αφηγηματικών δομών της τραγωδίας και κωμωδίας.
Μόνο σιωπηλό, λοιπόν, δεν είναι το «Θέατρο της σιωπής» όπως ονομάζει την ομάδα της η Ασπασία Κράλλη. Βέβαια, απουσιάζει η έναρθρη ομιλία, αλλά το κενό αυτό καλύπτεται από την τέχνη της αναπαραστικής χειρονομίας, την υποκριτική του σώματος και την μιμική εν γένει. Επιπλέον η συνεχής παρουσία της έξοχης μουσικής, σχολιάζοντας το κάθε τι, δεν άφησε να φανούν παύσεις σιωπής. Πιστεύω ότι είμαστε τυχεροί που έχουμε στην Ελλάδα την Κράλλη να μεταγγίζει τα μαθήματα μιμικής που πήρε στο Παρίσι από τον μεγάλο δάσκαλο Μαρσώ.
Στην παράσταση, που έγραψε το κείμενο και σκηνοθέτησε θέλησε να πάει στην αφετηρία του δράματος του Οιδίποδα και στο «προπατορικό αμάρτημα» που στοίχειωσε τον ίδιο, την οικογένειά του, αλλά και την πόλη του, τη Θήβα. Πρόσωπο κλειδί, ο Χρύσιππος, ο γιος του βασιλιά της Ηλείας Πέλοπα, τον οποίο βἰασε ο δάσκαλός του Λάιος, ο πατέρας του Οιδίποδα. Ο Χρύσιππος αυτοκτονεί και «παίρνει εκδίκηση» όταν αποκαλύπτεται ότι ο δολοφόνος του Λάιου είναι ο γιος του Οιδίποδας, ο οποίος αυτοτυφλώνεται, ενώ έχει προηγηθεί η αυτοκτονία της μητέρας-συζύγου του Οιδίποδα, της Ιοκάστης. Αυτά σύμφωνα με την εκδοχή της Κράλλη.
Η αρπαγή του Χρύσιππου από τον Λάιο (4ος αι. π.Χ.). Μουσείο Getty, Malibu, Καλιφόρνια. Η ιστορία του νεαρού Χρύσιππου και η κατάρα του πατέρα του Πέλοπος προς τον απαγωγέα ήταν η αφετηρία για την παράσταση της Ασπασίας Κράλλη Αναζητώντας τον Οιδίποδα.
Γιατί η ιστορία με τον Χρύσιππο έχει πολλές και διαφορετικές εκδοχές, όπως ότι αρπάχτηκε σαν τον Γανυμήδη από τον Δία, Άλλοι έλεγαν ότι ο Χρύσιππος διδάχτηκε από τον Λάιο πώς να χειρίζεται τα ηνία της άμαξας και τον άρπαξε από τη Νεμέα για να τον φέρει στη Θήβα. Μια άλλη παραλλαγή διηγείται ότι ο Λάιος ταξίδεψε πέντε μέρες σε ξένη χώρα, όπου ερωτεύτηκε τον Χρύσιππο και τον πήρε μαζί του στη Θήβα. Και για το τέλος του νεαρού υπάρχει η εκδοχή ότι τον δολοφόνησε η μητριά του Ιπποδάμεια, αφού μπήκε στο δωμάτιο που κοιμόταν με τον Λάιο, πήρε το ξίφος του Λαΐου, τον έσφαξε και άφησε στην πληγή το όπλο. Ο Χρύσιππος δεν πέθανε αμέσως κι αποκάλυψε τον δράστη, ώστε να μην τιμωρηθεί ο εραστής του. Έτσι, ο Πέλοπας τιμώρησε την Ιπποδάμεια με εξορία.
Η ιδέα της παράστασης ήταν ο αμφίφυλος Τειρεσίας, στον οποίο είχε επιτρέψει ο Δίας να ζήσει επτά ανθρώπινες γενιές, να κυριαρχήσει στα δρώμενα, αφού είδε τη μοίρα του Οιδίποδα. Έτσι, η επιβλητική μορφή, που ζει στο περιθώριο του ανθρωπίνου γένους, επικοινωνώντας με τα πετεινά, νοηματοδοτεί σε καίρια σημεία τη δράση, παραμένοντας αόρατος από τους ήρωες.
Ομολογώ ότι μου άρεσε η παράσταση σαν εργασία συνόλου, κι εκτίμησα ιδιαίτερα την ακρίβεια των κινήσεων των ηθοποιών, τον έλεγχο και την ασκητική τους στο γλιστερό κεκλιμένο έδαφος, στην αναπαράσταση της υπόθεσης που άγγιζε την χορογραφία εκμεταλλευόμενοι κάθε διάσταση του σκηνικού χώρου. Τα πάντα συνέβησαν στο ημίφως, σε έναν χρόνο ακαθόριστο, ρευστό, σε ένα τοπίο φουτουριστικό με τρύπες ρουφήχτρες ή σχισμές που έδιναν ζωή με το φως που έρεε στο σκοτάδι.
Παρόλη την ομορφιά που ένιωσα νομίζω ότι η συγκεκριμένη παράσταση, έπασχε από έναν ευανάγνωστο ορθολογισμό μειώνοντας έτσι την ποιητικότητα, και μου φάνηκε ότι ανήκε στη δεκαετία του 1980. Τότε, θα ήταν ένα γεγονός κορυφαίο. Σήμερα, τα στάνταρντς έχουν διαφοροποιηθεί κατά πολύ και σε αυτό έχει συμβάλει αποφασιστικά η παρουσία του Δημήτρη Παπαϊωάννου στον χώρο. Αυτό που είδα στο Σχολείον ήταν μια πολύ καλή εισαγωγή στην ιστορία του Οιδίποδα, μια δραστική περίληψη η οποία δεν μπόρεσε να υπερβεί τα όρια της περιγραφής, της γνωστής ιστορίας, όπου, εφόσον ασχοληθείς σοβαρά με τα πρόσωπα, δεν μπορείς παρά να συναντήσεις και τον Χρύσιππο. Η προσθήκη του λαβύρινθου, το όνειρο του Οιδίποδα ότι έχει ερωτική επαφή με τη «μητέρα» του Μερόπη ή ο επί σκηνής βιασμός του Χρύσιππου, η περιπλάνηση ως αναζήτηση του εσώτερου εαυτού, παρέμειναν σχήματα, που χρειάζονται περαιτέρω εμβάθυνση. Προσωπικά, δεν μου είπε κάτι η επί σκηνή γέννηση του Οιδίποδα από τη μήτρα της Ιοκάστης. Απαιτείται ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί για να βρεθούν προτάσεις που θα προάγουν ακόμη περισσότερο τη συζήτηση γύρω από τον ζόφο της ψυχής, τις σκοτεινές κι ανομολόγητες όψεις της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τέλος, ας σημειώσω, πως το διδακτικό φυλλάδιο με τον καμβά της παράστασης που μοιραζόταν στην είσοδο πρόδιδε την αγωνία μήπως και το κοινό δεν καταλάβει όσα επρόκειτο να δει, παρόλο που η κυρία Κράλλη έχει δηλώσει ότι «η παντομίμα, είναι μια τέχνη πάει κατευθείαν στο ασυνείδητο, δεν χρειάζεται λόγος για να επικοινωνήσει κανείς, με τη σιωπή επικοινωνεί κανείς πολύ καλύτερα». Πιστεύω ότι ανάλογες παραστάσεις θα τις δουν μάλλον πληροφορημένοι θεατές και όχι αμύητοι μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Κείμενο – Σκηνοθεσία – Σκηνικά: Ασπασία Κράλλη-Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος-Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος-Επιμέλεια κίνησης: Ζωή Χατζηαντωνίου-Αρχικός σχεδιασμός σκηνικού στην πρώτη παράσταση (2005): Χριστίνα Πέννα-Κατασκευή σκηνικών: Adrian Fluture-Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη-Βοηθός σκηνοθέτη: Βάσια Παρασκευοπούλου-Διανομή: Τειρεσίας: Ασπασία Κράλλη-Οιδίποδας: Γιώργης Τσαμπουράκης-Λάιος: Ηλίας Μελέτης-Ιοκάστη: Μαλαματένια Γκότση-Βοσκός Α’ & Β’ – Μερόπη: Κώστας Κορωναίος-Παίζει ο μουσικός Δημήτρης Γιαννόπουλος, σαξόφωνο
Σύνδεσμοι
Σκηνές από την πρώτη παράσταση : seeking oedipus
Ardalion 