Επιστρέφω στον Ρωμανό τον Μελωδό, γιατί τα έχει πει όλα. Ή σχεδόν όλα. Στον Ρωμανό δεν ξεχωρίζω απλώς την ευφυία του καλλιτέχνη και τη λατρεία στο κάλλος, αλλά κάτι το οποίο στην ορθόδοξη παράδοση δεν το συναντούμε συχνά σε επίσημα λατρευτικά κείμενα. Ή εάν υπάρχει υποτιμάται και δεν αναδεικνύεται. Εννοώ, μια έμφαση στα συναισθήματα, και εκρήξεις συγκίνησης στα απλά και ανθρώπινα πράγματα. Κάτι που μας φέρνει πάρα πολύ κοντά στα πρὀσωπα των ιστοριών που διηγείται σαν ένας τροβαδούρος παρασύροντας το κοινό του σε ταυτίσεις και συμ-μετοχή στα δρώμενα.
Ο σεβασμός του Ελύτη («Pωμανός ο Mελωδός», Eν λευκώ, εκδ. Ίκαρος, Aθήνα 1993) επικυρώνει τη σημασία που είχε ο ποιητής από τη Συρία για τη γενιά του ᾽30:
Oι χρόνοι που ακολούθησαν μας έδωσαν ασφαλώς περισσότερο έμπειρους στο χειρισμό της γλώσσας υμνογράφους. Όμως αυτός, ο πρώτος, παραμένει μοναδικός· ο πλησιέστερος και προς τους αρχαίους και προς τους σύγχρονους ποιητές μας· ένας κρίκος ανοξείδωτος ανάμεσα σε δύο μεγάλες περιόδους ενός και του ίδιου πολιτισμού. Aυτός επέτυχε να διατηρήσει και ν’ ανανεώσει τους εκφραστικούς πυρήνες που πρέπουν στο ήθος του ελληνικού λόγου. Kαι αυτός θεμελίωσε αρχιτεκτονήματα που ο ἰδιος σχεδίασε πάνω στις ανάγκες της συγγραφικής του αποστολής. Tα δύο αυτά, επιστεγασμένα από την ηθική του προσωπικότητα, την αναπτυγμένη στο μάκρος μιας συνεπέστατης προς τις ιδέες του ζωής, είναι που του έδωσαν το δικαίωμα να πλαγιοϋπογράφει τις συνθέσεις του με την τόσο περήφανη, στο βάθος, ρήση: Tούτο του ταπεινού Pωμανού.
Στέκομαι στον ύμνο του Ρωμανού που αφορά τον Ηρώδη τον «ωμότατο» σφαγέα και τον παραλογισμό του στο Κοντάκιον τῶν ἁγίων νηπίων, φέρον ἀκροστιχίδα τήνδε: τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ. Αν και έχει αμφισβητηθεί το γεγονός της βρεφοκτονίας ο Ηρώδης ο Α´ ή Μέγας ( 73 π.Χ. – 4 μ.Χ) υπήρξε ένα τέρας αφού σκότωσε τη γυναίκα του Μαριάμνη και δύο παιδιά του. Πιστεύω ότι αυτή η ποιητική ανάγνωση της βιβλικής ιστορίας του από τον Ρωμανὀ είναι η καταρράκωση κάθε ανθρώπινης, εδώ πολιτικής εξουσίας: «το κράτος του Ηρώδη καθαιρείται». Ταυτόχρονα, δεν αγνοεί την ανθρώπινη πλευρά του και διεισδύει στον ψυχισμό του με λεπτές αναλύσεις. Κυρίως αντιλαμβάνεται τον παραλογισμό του. Ο Ηρώδης δεν ήταν στα καλά του, όταν αποφάσισε να φονευθούν τα μωρά: είχε μανιάσει και «ἐσκοτίσθη τὰς φρένας».
ὥσπερ πῦρ ἐγένετο καὶ βολίδας ἐξέπεμπεν τῆς ὀργῆς τὰ ὁρμήματα,οὐ φλέγων ἐν ἀκάνθαις, ἀλλὰ φονεύων βρέφηκαὶ καταμολύνων αἵμασι τὴν γῆν·ἐσείσθη γὰρ τὸν νοῦν καὶ ἐσκοτίσθη τὰς φρένας,οὐκ ἀπὸ μέθης, ἀλλ’ ἀπὸ φθόνου·
Duccio di Buoninsegna, Η σφαγή των νηπίων, 1308-1311.
Έχει, λοιπόν ενδιαφέρον, ότι ο Ηρώδης αν και «θερίζει τὰ νήπια ὥσπερ σῖτον» είναι «ὀδυρόμενος» και παρουσιάζεται απογυμνωμένος από το μεγαλείο του με εικόνες που τονίζουν πόσο φοβισμένος είναι, πόσο νήπιο νιώθει, αλλά και ταραγμένος, τρέμει, πενθώντας από τη γέννηση ενός βρέφους. Διατάσσει το στράτευμα να σκοτώσει τα μικρά και οι στρατιώτες φοβούνται ότι θα γελοιοποιηθούν και αναρωτιούνται:
Ποῖος γὰρ τῶν ἀφρόνων ἀνθρώπων οὐ γελάσειὅτι κατὰ νηπίων στρατευόμεθα;
«Πατέρες ἔκλαιον υἱοὺς καὶ μητέρες σὺν αὐτοῖς», λέει ο Ρωμανός για τη σφαγή των νηπίων. Ο σημερινός Ηρώδης δεν κάνει διάκριση στο φύλο των άκακων παιδιών που δολοφονεί. (Πηγή: christopherhitchenswatch.blogspot.com)
Από την πλευρά εκείνων που ἐκλαψαν τα αθώα παιδιά (τόσο δυνατός θρήνος σαν βροντή που έπεσε στη γη) δεν είναι μόνο οι άνθρωποι αλλά συμπάσχει όλη η φύση κλαίγοντας:
Ὁ ἦχος τῶν θρηνούντων τοὺς νέους παῖδαςὡς βροντὴ ἐπὶ γῆς κτύπον ἐποίει·βουνοὶ γὰρ καὶ φάραγγες καὶ κοιλάδες τῶν ὀρῶν ἀντηχοῦντες ὠλόλυζον·τὴν οἰμωγὴν ἐκείνην ὥσπερ ἀφομοιοῦντες,συνέπασχον ἀλλήλοις συγκοπτόμενοι.
Είναι τόσο κακός ο Ηρώδης που δεν σκέπτεται ούτε τους γονείς των άκακων παιδιών:
Ὢ κακία, ὢ μανία τοῦ βασιλέως.Ὢ ἀνοίκτιστος τρόπος, ὅτι νηπίοιςπόλεμον ἐξήγειρε, καὶ τὸ γένος τὸ ἴδιον οὐδὲ ὅλως ᾠκτείρησε.Τῶν τέκνων τῶν ἰδίων οὐχ ὑπεμνήσθη τότε,οὐδ’ ὅτι μία φύσις τοῖς πᾶσίν ἐστιν·οὐκ ᾤκτειρεν γονεῖς, ἀλλ’ ὀργισθεὶς ἐμεθύσθηκαὶ ἑαυτόν τε πρῶτον ἠγνόει, καὶ τότε πάντας τοὺς ὁμοφύλους,ἐπιδραμὼν τοῖς ἅπασιν ὥσπερ θηρίον ἄγριον,ὅταν φεύγῃ τοὺς βάλλοντας παγίδας καὶ διώκοντας.Πατέρες ἔκλαιον υἱοὺς καὶ μητέρες σὺν αὐτοῖς, καὶ οὐδὲν τὸν ἀναιδῆἔμελε περὶ αὐτῶν, ἀλλ’ ἢ μόνον αὐτὸς τοῦτο ἐφρόντιζε θρηνῶν
ὅτι τὸ κράτος αὐτοῦ καθαιρεῖται ταχύ.
Guido Reni, Η σφαγή των νηπίων, 1611 (λεπτομέρεια).
Μαχαίραις ἀνηλεῶς ἀπεκτάνθησαν,ὡς ἐν σχήματι φόνου, ἄμεμπτα βρέφη.Τὰ μὲν ἐκεντήθησαν ἀπρεπῶς καὶ ἀπέψυξαν, τὰ δὲ διεμερίσθησαν·ἄλλα κάρας ἐτμήθη, τοὺς μασθοὺς τῶν μητέρωνκαθέλκοντα καὶ γάλα ποτιζόμενα,ὡς ἐκ τούτου λοιπὸν ἐν τοῖς μασθοῖς κρεμασθῆναιτὰ τῶν νηπίων σεπτὰ κρανία, καὶ τὰς θηλὰς δὲ κατασχεθῆναιἔνδον αὐτῶν τοῦ στόματος τοῖς ὀδοῦσι τοῖς τρυφεροῖς.Διπλαῖ τότε γέγοναν ὀδύναι καὶ ἀφόρητοιταῖς θηλαζούσαις γυναιξὶ διασπωμέναις φυσικῶς ὑπὸ παίδων διετῶν,στερουμέναις δὲ αὐτῶν, ὡς φησὶν ὁ βασιλεύς· διὰ τοῦτο καὶ θρηνεῖὅτι τὸ κράτος αὐτοῦ καθαιρεῖται ταχύ.
Τὰ μὲν ἐκεντήθησαν ἀπρεπῶς καὶ ἀπέψυξαν, τὰ δὲ διεμερίσθησαν. (Πηγή: christopherhitchenswatch.blogspot.com)
Ardalion 