Το ευσεβές πλήρωμα και οι σκανδαλιστές

Όταν είχα πρωτοακούσει την ίδρυση της Θεολογικής Ακαδημίας στον Βόλο το πρώτο που σκέφθηκα ήταν πως θα κινηθεί στα όρια μιας σχολής εκκλησιαστικής παιδείας, σαν μια εναλλακτική πρόταση στις «εκκοσμικευμένες» θεολογικές σχολές του ελληνικού πανεπιστημίου. Εν τω μεταξύ μάθαινα από επισκέπτες που ανέβαιναν στον Βόλο ειδικά για να παρακολουθήσουν τα προγράμματα ότι κάτι συμβαίνει εκεί, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Εγώ δεν έτυχε να ανέβω ποτέ. Παρακολούθησα από μακριά τις εκδηλώσεις και μου δόθηκε η ευκαιρία να ανατρέξω στις εκδόσεις των Πρακτικών των συναντήσεων που είναι βιβλία αναφοράς για θεμελιώδη ζητήματα μιας ορθόδοξης προβληματικής. Σημειώνω:

Εκκλησία και Εσχατολογία, Καστανιώτης, Αθήνα 2003.

Ισλάμ και Φονταμενταλισμός. Ορθοδοξία και Παγκοσμιοποίηση, Καστανιώτης, Αθήνα 2004.

Φύλο και Θρησκεία. Η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία, Καστανιώτης, Αθήνα 2004.

Θεολογία και Λογοτεχνία. Αφιέρωμα του περιοδικού Νέα Εστία (τχ. 1765, Μάρτιος 2004 και τχ. 1776 Μάρτιος 2005).

Τα Θρησκευτικά ως μάθημα ταυτότητας και πολιτισμού, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2005.

Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα, Ίνδικτος, Αθήνα 2007.

Στον Βόλο, από τις 8 ως τις 12 Ιουνίου 2008, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος διοργάνωσε Διάσκεψη Ορθοδόξων Γυναικών σε συνεργασία με το Πρόγραμμα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών για τις Γυναίκες στην Εκκλησία και την Κοινωνία.

Oι συναντήσεις αυτές ξεκίνησαν το 2000 και αγκαλιάστηκαν από όσους αναζητούσαν έναν άλλο λόγο που να διαφοροποιείται από τον κατεστημένη θρησκευτική γλώσσα πανεπιστημιακών, κληρικών, ιεροκηρύκων. Έτσι, ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση να συμμετέχουν στα προγράμματα προσωπικότητες από τον χώρο της ορθόδοξης διανόησης αλλά και τον ευρύτερο πνευματικό χώρο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, διανοούμενοι, λόγιοι, θεολόγοι, λογοτέχνες, συγγραφείς, εκδότες, εκπρόσωποι δογμάτων ή θρησκειών, δημοσιογράφοι αλλά και πολιτικοί με ιδιαίτερες αναζητήσεις στα πνευματικά πράγματα. Σημειώνω ενδεικτικά τους παρακάτω:

• Πέτρος Βασιλειάδης, Καθηγητής ΑΠΘ

• Βασίλης Αδραχτάς, Θεολόγος Διευθυντής του περιοδικού “Θρησκειολογία”

• Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Μάριος Μπέγζος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Αλέξανδρος Καριώτογλου, Δρ. Θεολογίας, Θρησκειολογίας

• Σεβ. Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης Ζηζιούλας, Ακαδημαϊκός Καθηγητής στο King’s College (Λονδίνο), τ.Καθηγητής στα πανεπιστήμια Εδιμβούργου, Γλασκώβης, Θεσσαλονίκης

• Θανάσης Παπαθανασίου, Δρ.Θεολογίας, Αρχισυντάκτης του περιοδικού “Σύναξη”

• Γεώργιος Πατρώνος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Γιώργος Σκαλτσάς, Δρ.της Ecole Pratique des Hautes Etudes ( Παρίσι), Θεολόγος Καθηγητής στο Εκκλησιαστικό Λύκειο Πάτμου

• Γιώργος Παύλος, Αν. Καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης

• Χρήστος Γιανναράς, Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου

• Θάνος Λίποβατς , Καθηγητής Πολιτικής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

• Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Εφέσου κ. Χρυσόστομος Κωνσταντινίδης, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Χάλκης

• Αντώνης Μανιτάκης , Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ

• Κώστας Δεληκωνσταντής , Καθηγητής Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας του ΑΠΘ

• Ιωάννης Πέτρου , Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο ΑΠΘ

• π. Αντώνιος Πινακούλας , πτυχιούχος Θεολογίας – Νομικής, εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονος Χαλανδρίου

• Κώστας Αγόρας, Δρ Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Ακαδημαϊκός υπεύθυνος του προγράμματος “Σπουδές στην Ορθοδοξία” του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου

• Κώστας Μελισσάρης, Θεολόγος, Δρ Ψυχολογίας Πανεπιστημίου της Βοστώνης

• π. Βασίλειος Θερμός , Δρ Θεολογίας, Παιδοψυχίατρος

• Αλέκος Αλαβάνος , Ευρωβουλευτής

• Σταύρος Ζουμπουλάκης, Διευθυντής του περιοδικού “Νέα Εστία”

• Παντελής Μπουκάλας , Δημοσιογράφος στην εφημερίδα “Καθημερινή”

• Κώστας Μυγδάλης, Αρχιτέκτων, Σύμβουλος Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξία

• Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος

• Ανδρέας Ανδριανόπουλος, τ. Υπουργός

• Χάσαν Μπαντάουη, Λέκτορας Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ

• Μάριος Μπέγζος, Αν. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Ιωάννης Πέτρου, Καθηγητής Α.Π.Θ.

• Ευάγγελος Θεοδώρου, Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Μοναχή Θεοδέκτη, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ανατολή Αγιάς

• Άννα Καραμάνου, Ευρωβουλευτής

• Teny Pirri-Simonian, Υπεύθυνη Διαθρησκειακών σχέσεων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Γενεύη)

• Μαριλύν Πιζάντε, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

• Σωτήρης Γουνελάς,  Συγγραφέας-ποιητής

• π. Λάμπρος Καμπερίδης, Concordia University – Sherbrooke University (Καναδάς)

• Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, Συγγραφέας

• Θεοκλής Καναρέλης, Επ. Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

• Πάνος Σκοτινιώτης, Δικηγόρος, Μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Βόλου και της Επιτροπής των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• Γεώργιος Παύλος, Αν. Καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης

• Σταύρος Ζουμπουλάκης, Διευθυντής του περιοδικού “Νέα Εστία”

• π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής στήν Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης καί στό Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Cambridge

• Κλαίρη Μιτσοτάκη, Συγγραφέας

• Θανάσης Χατζόπουλος, ποιητής

• Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ποιητής

• Δημήτρης Κοσμόπουλος, ποιητής

• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Φιλόλογος, Συγγραφέας

• Κώστας Ακρίβος, Φιλόλογος, Συγγραφέας

• π. Εμμανουήλ Κλάψης, Κοσμήτωρ Ορθοδόξου Θεολογικής Σχολής Τιμίου Σταυρού Βοστώνης (ΗΠΑ)

• Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος (Βλάχος)

• π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων

• Tarek Mitri, Υπεύθυνος διαθρησκειακών σχέσεων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Γενεύη), Καθηγητής Πανεπιστημίου Μπαλαμάντ (Λίβανος), Επισκέπτης Καθηγητής στό Πανεπιστήμιο Harvard (ΗΠΑ)

• Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος (Ware), Καθηγητής Πανεπιστημίου Οξφόρδης

• Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας κκ. Αναστάσιος (Γιαννουλάτος)

• Ιω. Φουντούλης, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

• Σ. Αγουρίδης, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• P. Meyendorff, Κοσμήτωρ Ορθοδόξου Θεολογικού Σεμιναρίου Αγίου Βλαδιμήρου Νέας Υόρκης (Η.Π.Α.)

• Επίσκοπος Παζάρεβατς Ιγνάτιος Μίντιτς, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Βελιγραδίου (Σερβία-Μαυροβούνιο)

• Χρυσ. Σταμούλης, Αν. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

• Βασίλειος Μακρίδης, Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Erfurt (Γερμανία)

• Σπύρος Τρωϊάνος, Ομ. Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Ιωάννης Κονιδάρης, Καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Πάνος Νικολόπουλος , Δρ. Νομικής, Ειδικός Επιστήμων Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Γιώργος Σωτηρέλης , Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

• Ελισάβετ Προδρόμου, Επ. Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων, Αν. Διευθυντής του Ινστιτούτου Θρησκειών, Πολιτισμού και Διεθνών Σχέσεων του Boston University, Μέλος της Αμερικανικής Επιτροπής για την Θρησκευτική Ελευθερία

• π. Georges Massouh, Διευθυντής του Κέντρου Ισλαμοχριστιανικών μελετών του Ορθοδόξου Πανεπιστημιου του Μπαλαμάντ (Λίβανος)

• Mohamed Haddad, Καθηγητής Πανεπιστημίου Manouba (Τυνησία)

• Ghaleb Bencheikh, Παρουσιαστής της εκπομπής «Ισλάμ» στην γαλλική τηλεόραση, Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Συνόδου των θρησκειών για την Ειρήνη (Γαλλία)

• Tahir Abbas, Πανεπιστήμιο Birmingham (Αγγλία)

• Andreas Renz, Ειδικός σε θέματα οικουμενικού και διαθρησκειακού διαλόγου, Εντ. Υφηγητής Πανεπιστημίου Koblenz (Γερμανία)

• Riffat Hassan, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Louisville, Kentucky (Η.Π.Α.)

• Mahbouba Merchaoui-Ben Nasser, Καθηγήτρια στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ισλαμικών Σπουδών και Επιστημών (Γαλλία)

• Amel Grami, Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Manouba, Μέλος της Ομάδας Ισλαμοχριστιανικών Ερευνών (Τυνησία)

• Méhrézia Labidi-Maiza, Μέλος της Ομάδας Βίβλος και Κοράνι και της Παγκόσμιας Συνόδου των θρησκειών για την ειρήνη (Γαλλία)

• Akşin Somel, Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Sabanci (Κωνσταντινούπολη)

• Γεώργιος Φίλιας, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

• π. Hervé Legrand, Καθηγητής του Institut Catholique de Paris, πρ. Μέλος της μεικτής επιτροπής θεολογικού διαλόγου Ορθοδόξου και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

• π. Παύλος Κουμαριανός, Δρ. Θεολογίας

• π. Justin Taylor, Καθηγητής στην Ecole Biblique de Jérusalem

• Γέρων Ελισαίος, Καθηγούμενος της Ι. Μονής Σίμωνος Πέτρας Αγίου Όρους

• Κωνσταντίνος Δεληκωνσταντής, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών

• Αθανάσιος Βλέτσης, Καθηγητής Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας Πανεπιστημίου Μονάχου

• π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ

• Μελέτης Μελετιάδης, Ποιμένας Ευαγγελικής Εκκλησίας Βόλου

• Αιδ. George Hunsinger, Καθηγητής στο Princeton Theological Seminary

• Δημήτρης Μόσχος, Λέκτωρ Θεολογικής Σχολής Αθηνών

• Jean-François Colosimo, Καθηγητής στο Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου, Γεν. Διευθυντής των εκδόσεων του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (Παρίσι)

Συγχώρηση, Καταλλαγή και Ειρήνη Διεθνές Συνέδριο της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών (ΑΘΣ) σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (WCC) και το Boston Theological Institute (BTI). Βόλος 17-20 Μαΐου 2007.

Οι ομιλητές αυτοί ούτε προέρχονται από κάποια συγκεκριμένη σχολή ούτε πρεσβεύουν μια κοινή αντίληψη. Είναι προσωπικότητες τελείως διαφορετικές, με συγγραφικό έργο σε ποικίλα αντικείμενα, με διαφορετικά πεδία έρευνας και αναγνωρισιμότητα στο εξωτερικό. Μπορούν να συμφωνούν μεταξύ τους, όπως μπορούν και να διαφωνούν. Το πιο κοινό τους στοιχείο θα έλεγα ότι διακρίνονται από την αγωνία που έχουν για τον κόσμο και τη θέση που έχει η εκκλησία μέσα σε αυτόν τόν κόσμο. Ένα ενδιαφέρον που δεν είναι μεσσιανικό. Αυτό που επιδιώκουν είναι να θέσουν τα πράγματα σε μια βάση συζήτησης και όχι πόλωσης. Σε μια βάση επικοινωνίας και όχι στείρας αντιπαράθεσης. Μπορεί να διαφωνείς μαζί τους αλλά δεν μπορείς να αρνηθείς ότι δεν νοιάζονται δημιουργικά για την πνευματική κατάσταση. Βρίσκονται εκεί, οργανώνουν σεμινάρια και συναντήσεις όχι για να φτιάξουν μια αυλή που θα υμνεί τον πρίγκηπα αλλά να προσφέρουν χώρο στην έρευνα και τη μελέτη της ορθόδοξης ταυτότητας.

Βέβαια μπορεί και να ενοχλείσαι από ένα έργο που για τους πολλούς είναι σημαντικότατο. Αλλά για ορισμένους οδηγεί στον προτεσταντισμό προκαλώντας «σκανδαλισμό του χριστεπωνύμου πληρώματος», όπως ισχυρίζεται ο μητροπολίτης Γλυφάδας. Μάλιστα, εκτίμησε ότι ήταν τόσο μεγάλος ο «σκανδαλισμός» ώστε ζήτησε εξηγήσεις από τους οργανωτές και ακόμη ζήτησε να τοποθετηθεί η Ιερά Σύνοδος για το τελευταίο συνέδριο του καλοκαιριού Νεο-πατερική σύνθεση ή «Μετα-πατερική» Θεολογία: Το αίτημα της θεολογίας ή της συνάφειας στην Ορθοδοξία (2-6 Ιουνίου 2010) που είναι τμήμα του φετεινού προγράμματος Η Ορθοδοξία στον 21ο αιώνα.

Δεν θα υπεισέλθω στην επιχειρηματολογία του μητροπολίτη Γλυφάδας και ούτε θα ασχοληθώ τί μπορεί να σημαίνει σκανδαλισμός του πληρώματος. Απλά το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι η αποσπασματική δειγματοληπτική χρήση προτάσεων από μια εισήγηση ή μία επιστημονική εργασία ποτέ δεν αποδίδει το συνολικό περιεχόμενο και το νόημα που έχει το κείμενο που εκφωνείται ή δημοσιεύεται. Εάν θέλει κανείς να απαντήσει σε μια επιστημονική ανακοίνωση ο τρόπος είναι να γράψει μια δική του ανακοίνωση και να συζητήσει τη διαφωνία του. Η δημιουργία εντυπώσεων δεν αρμόζει στην επιστημονική δεοντολογία.

Νομίζω πως δεν χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη ευφυία να γίνει αντιληπτό πως οι ομιλητές στον Βόλο ούτε διατυπώνουν δογματικούς συνοδικούς όρους ούτε έχουν κάποιο καταχθόνιο σχέδιο να γκρεμίσουν την πατερική παράδοση. Απόψεις καταθέτουν. Σκέψεις που βασίζονται στη λογική που διαθέτουμε όλοι μας για να καταλάβουμε ό,τι σημαίνει εκκλησιαστική παράδοση, πώς σχετίζεται η εκκλησία με το κράτος, τί σημαίνει φύλο σε μια πίστη που βεβαιώνει ότι «ουκ έστι άρσεν και θήλυ», πώς μπορείς να συνυπάρξεις με συνανθρώπους που είναι μουσουλμάνοι ή ετερόδοξοι, τι σημαίνει να ζεις σε μια κοινωνία που χάνει τους συνεκτικούς δεσμούς της και η λεγόμενη επίσημη θρησκεία αποχωρεί από το προσκήνιο δίνοντας τη θέση της σε άλλου τύπου λατρείες. Αυτοί είναι και οι θεματικοί πυρήνες της Ακαδημίας του Βόλου: μια δημιουργική επιστημονική ενασχόληση με ζητήματα που καίνε τους θεολογικούς κύκλους σε έναν κόσμο που αλλάζει θεαματικά ερήμην ιερατείων και των κυριών του φιλοπτώχου. Και ο οποίος κόσμος ζητά από την λεγόμενη επίσημη εκκλησία μία γεύση ζωής, να λάβει μια πρόταση αλήθειας που να ξεφεύγει από ιδιοτέλειες και μικροσυμφέροντα ρασοφόρων ή ευσεβιστών που ικανοποιούνται στον θρησκευτικό τους ναρκισσισμό της ατομικής δικαίωσης.

Από όσο ξέρω τη δουλειά που γίνεται στον Βόλο για μένα είναι ξεκάθαρο πως το έργο που επιτελείται εκεί:

1. Δεν είναι κατήχηση.
2. Δεν είναι απολογητική.
3. Δεν είναι μαθήματα εκκλησιαστικής σχολής.

Είναι μία προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού του τι μπορεί να σημαίνει Ορθοδοξία. Μια αναζήτηση της ταυτότητας που είναι δυσδιάκριτη σε μια εποχή που αλλάζει δραματικά και ταχύτατα. Σε έναν κόσμο που η εκκλησία και όσοι μιλούν (δήθεν) εκ μέρους της δεν μπορούν να μένουν στην απάθεια ή να αρκούνται στη δημοσιοϋπαλληλική διεκπεραίωση. Πολύ περισσότερο: σε μια ιστορική στιγμή που δεν εξουσιοδοτούνται από κανέναν οι «εκκλησιαστικοί εκπρόσωποι» να μιλούν ως αυτόκλητοι σωτήρες εκφράζοντας στην πραγματικότητα μια μεγαλομανία που βρίσκεται στον αντίποδα της αυτοκριτικής και της ταπείνωσης. Μια μεγαλομανία που μπορεί να τους εκθέσει και να πληγώσει το πλήρωμα.

Πίσω από τις επιθέσεις που ακούω ότι δέχεται η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών του Βόλου δεν βλέπω να κρύβεται μια απλή εμπάθεια αλλά η απόπειρα δαιμονοποίησης μιας ιδιαίτερης προσπάθειας που λαμπρύνει την ελλαδική εκκλησία και τη συγκεκριμένη μητρόπολη, η οποία συντηρεί μια νησίδα ελεύθερου στοχασμού για θέματα που δεν αφορούν μια ελίτ ειδικών αλλά τους πάντες γιατί είναι, όπως ήδη ανέφερα, ζητήματα που αφορούν και καθορίζουν τη ζωή μας και τη συνείδησή μας, πέρα από εθνικισμούς και ιδεοληψίες για ένα εξιδανικευμένο παρελθόν.

Αξιολογώντας την άδικη επίθεση που έχει δεχτεί η Ακαδημία και διαβάζοντας την απάντηση σε ανοικτή επιστολή «νέων της Μητροπόλεως Δημητριάδος» είναι αντιληπτό πως η κριτική έχει στόχο τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο και ενδεχομένως το επιτελείο της Ακαδημίας. Απώτερος στόχος: η φίμωση ενός λόγου που δεν επαναλαμβάνει πληκτικά βιβλικά εδάφια ούτε βαυκαλίζεται με ανακυκλώσεις πατερικών κειμένων ούτε αναπαύεται στην εξύμνηση συγχρόνων γερόντων-εξομολόγων.

Από κει και πέρα η αναπαραγωγή του παραπάνω καταλόγου που «σκάνδαλισε» στο διαδίκτυο δεν βοηθάει ούτε στον διάλογο ούτε σε μια ορθόδοξη κατανόηση, αλλά στιγματίζει συνανθρώπους μας που μιλούν ελεύθερα και ανοιχτά, προωθώντας μια πόλωση που ειλικρινά δεν ξέρω τί μπορεί να υπηρετεί, πέρα από τα παραληρήματα «ευσεβών» που εκτονώνονται πληκτρολογώντας. Αλλά στους «ευσεβείς» θα επανέλθω…